Kaçmaya İmkan Sağlama Suçu Nedir? (TCK 294)

Kaçmaya imkan sağlama suçu, tutuklu, hükümlü veya gözaltına alınan kişinin tutulduğu kapalı/açık cezaevi, nezarethane veya gözetimi altında olduğu bulunduğu görevlinin egemenliğinden kurtularak kaçmasına imkan sağlanmasıyla oluşur. İmkan sağlama, yardım etme fiilininin bir görünüm biçimi olmakla birlikte, kaçmayı sağlayan her türlü yol ve yöntemi kapsadığından daha geniş bir anlama sahiptir.

Kaçmaya imkan sağlama suçu, TCK m.294’te “adliyeye karşı suçlar” başlığı altında düzenlenmiş olup suçun üç seçimlik hareketi vardır:

• Gözaltına alınanın kaçmasına imkan sağlama,
• Tutuklunun kaçmasına imkan sağlama,
• Hükümlünün kaçmasına imkan sağlama.

Gözaltına alınan, savcılık kararı ile özgürlüğü geçici olarak olarak kısıtlanan kişidir. Gözaltına alınan kişi çoğunlukla nezarethaneye konulmaktadır.

Tutuklu, soruşturma veya kovuşturmada suç şüphesi altında olup özgürlüğü geçici olarak sınırlandırılan kişidir. Tutuklama, mutlaka bir hakim veya mahkeme kararına dayalı olarak verilen bir ceza muhakemesi tedbiridir.

Hükümlü, hakkında mahkemece yapılan yargılama neticesinde verilen kesinleşmiş mahkumiyet kararı bulunan kişidir.

Kaçmaya İmkan Sağlama Suçunun Unsurları

Suçun madde gerekçesine göre, kaçmaya imkan sağlama suçu, gözaltına alınanın, tutuklu veya hükümlü kişinin kaçmasına imkan sağlamakla oluşur. Ancak, suçun tamamlanabilmesi için, kaçma fiilinin gerçekleştirilmesi; yani gözaltına alınan, tutuklu veya hükümlünün kolluğun, adli veya idari merciilerin egemenliğinden kurtulması gerekir. Suçluya yol göstermek, talimat vermek, kılık ve kıyafet değiştirmesini sağlamak gibi kaçmanın kolaylıkla gerçekleşmesini olanaklı kılacak hareketleri yapmakla bu suç oluşur. Aslında bu fiiller, gözaltına alınanın, tutuklunun veya hükümlünün kaçması suçlarına iştirak niteliği taşımaktadır. Ancak, izlenen suç siyaseti gereğince, tutuklu veya gözaltına alınanın kaçmasına imkan sağlamak, iştirak hükümleri çerçevesinde değil, bağımsız suç olarak tanımlanmıştır.

Hükümlüler açısından TCK’nın 294/2. maddesinde düzenlenen hükümlünün kaçmasına imkan sağlama suçunun vücut bulabilmesi için kaçmasına imkan sağlanan hükümlünün hükmün infazı için kolluk görevlilerinin egemenliği altına girmesi gerekir. Aksi, takdirde henüz kolluğun egemenliği altına girmemiş, yani yakalanmamış bir hükümlünün yakalanmaması için yardımcı olmak, hükümlünün kaçmasına imkan sağlama suçu değil, suçluyu kayırma suçu teşkil eder.

Gözaltına alınan kişinin kendisinin kolluğun gözetimi altındayken kaçması herhangi bir suç teşkil etmez. Gözaltındaki kişinin kendi çabası ile kaçması kanunda suç olarak tanımlanmamıştır. Ancak, kaçma fiiline bir kimse yardım ettiği takdirde gözaltına alınan kaçmasına imkan sağlama suçu oluşur.

Uyuşturucu madde kullanmak suçundan Cumhuriyet savcısının talimatıyla gözaltında iken kolluk görevlisinin elinden kaçan sanığın konumu TCK’nın 294/8. maddesine uymadığı gibi hükümlü veya tutuklu olmaması nedeniyle TCK’nın 292. maddesindeki suçun unsurları da oluşmadığından beraatine karar verilmesi gerekir (Y16CD-K:2016/1615)

Tutuklu veya hükümlünün; kolluğun, adli veya idari merciilerin egemenliği altındayken kendi çabası ile kaçması halinde tutuklu veya hükümlünün kaçması suçu unsurları oluşur.

Gözaltına alınan, tutuklu veya hükümlünün başkalarını kaçmaya imkan sağlamaları için azmettirmesi halinde; gözaltına alınan, tutuklu veya hükümlü hakkında suça azmettirme hükümleri uygulanır.

Hükümlü, Tutuklu veya Gözaltına Alınanın Kaçmasına İmkan Sağlama Suçunun Cezası

Gözaltına alınanın veya tutuklunun kaçmasını sağlayan kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır (TCK 294/1).

Hükümlünün kaçmasını sağlayan kişi, çekilecek olan hapis cezasının süresine göre iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır (TCK 294/2). Ancak, hükümlünün cezası;

• a) Müebbet hapis cezası ise, beş yıldan sekiz yıla,

• b) Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ise, sekiz yıldan oniki yıla, kadar hapis cezasına hükmolunur.

Bu suçların, cebir veya tehdit kullanılarak işlenmesi halinde, verilecek ceza üçte biri oranında artırılır.(TCK 294/3).

Kaçması sağlanan kişi sayısının birden fazla olması halinde, bu sayı göz önünde bulundurularak, verilecek ceza üçte birden bir katına kadar artırılır (TCK 294/4).

Bu suçların gözaltına alınan, tutuklu veya hükümlünün muhafaza veya nakli ile görevli kişiler tarafından işlenmesi halinde, verilecek ceza, üçte biri oranında artırılır (TCK 294/5).

Bu suçların üstsoy, altsoy, eş veya kardeş tarafından işlenmesi halinde, verilecek ceza üçte biri oranında indirilir (TCK 294/6).

Bu suçların işlenmesi sırasında kasten yaralama suçunun neticesi sebebiyle ağırlaşmış hallerinin veya kasten öldürme suçunun gerçekleşmesi ya da eşyaya zarar verilmesi durumunda, ayrıca bu suçlara ilişkin hükümlere göre cezaya hükmolunur.(TCK 294/7).

Gözaltına alınan, tutuklu veya hükümlünün, muhafaza veya nakli ile görevli kişinin dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranmasından yararlanarak kaçması halinde, altı aydan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur (TCK 294/8).

Adli Para Cezası, Erteleme ve Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması

Adli para cezası, işlenen bir suça karşılık hapis cezasıyla birlikte veya tek başına uygulanabilen bir yaptırım türüdür. Hükümlü, tutuklu veya gözaltına alınanın kaçmasına imkan sağlama suçu nedeniyle hükmedilen hapis cezası 1 yıl veya altında olduğunda adli para cezasına çevrilebilir.

Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması, sanık hakkında hükmolunan cezanın belli bir denetim süresi içerisinde sonuç doğurmaması, denetim süresi içerisinde belli koşullar yerine getirildiğinde ceza kararının hiçbir sonuç doğurmayacak şekilde ortadan kaldırılması davanın düşmesine neden olan bir ceza muhakemesi kurumudur. Hükümlü, tutuklu veya gözaltına alınanın kaçmasına imkan sağlama suçu nedeniyle hükmedilen hapis cezası 2 yıl veya altında olduğunda hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılması (hagb) kararı verilmesi mümkündür.

Erteleme, mahkeme tarafından belirlenen cezanın cezaevinde infaz edilmesinden şartlı olarak vazgeçilmesidir. Hükümlü, tutuklu veya gözaltına alınanın kaçmasına imkan sağlama suçu nedeniyle hükmedilen hapis cezası 2 yıl veya altında olduğunda hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılması cezanın ertelenmesi kararı verilmesi mümkündür.

Şikayet Süresi, Zamanaşımı, Uzlaşma, Görevli Mahkeme

Uzlaşma, suç isnadı altındaki şahıs ile suçun mağduru olan şahsın bir uzlaştırmacı aracılığıyla iletişim kurarak anlaşmasıdır. Hükümlü, tutuklu veya gözaltına alınanın kaçmasına imkan sağlama suçu, uzlaşma kapsamında olan suçlardan değildir.

Kaçmaya imkan sağlama suçu, şikayete tabi suçlar arasında yer almadığından savcılık tarafından resen soruşturulur, bu suçlara dair herhangi bir şikayet süresi yoktur. Şikayetten vazgeçme ceza davasının düşmesi sonucunu doğurmaz. Suç, dava zamanaşımı süresine riayet edilmek kaydıyla her zaman soruşturulabilir. Dava zamanaşımı, suçun işlendiği tarihten itibaren belli bir süre geçtiği halde dava açılmamış veya dava açılmasına rağmen kanuni süre içinde sonuçlandırılmamış ise ceza davasının düşmesi sonucunu doğuran bir ceza hukuku kurumudur. Hükümlü, tutuklu veya gözaltına alınanın kaçmasına imkan sağlama suçu için yapılan yargılamalarda olağan dava zamanaşımı süresi suçun işlenme biçimine göre 8 yıl ve 15 yıldır. Suç, bu zamanaşımı süreleri içerisinde her zaman soruşturulabilir, bu zamanaşımı süreleri geçtikten sonra soruşturma yapılamaz. Ancak, firar suçu sırasında işlenen kasten yaralama veya öldürme suçlarında dava zamanaşımı süresi suç vasfına göre değişecektir.

Hükümlü, tutuklu veya gözaltına alınanın kaçmasına imkan sağlama suçu nedeniyle yapılan yargılamalar asliye ceza mahkemesi tarafından yerine getirilir.

Hükümlü, Gözaltına Alınan veya Tutuklunun Kaçmasına İmkan Sağlama Yargıtay Kararları

Kaçmaya İmkan Sağlama Suçuna Azmettirme

TCK’nın 294/8. maddesindeki suçun, gözaltına alınan, tutuklu veya hükümlünün muhafaza veya nakli ile görevli kişilerin taksirli eylemlerine ilişkin bir düzenleme olduğu da gözönüne alındığında, yağma olayına karışması neticesinde yaralı olarak gözaltına alınan sanığın, başında bulunan polis memurunun tuvalete gitmesini fırsat bilerek sanık …‘ı aradığı ve kendisini hastaneden araba ile almasını istediği olayda, eyleminin TCK’nın 294/1. maddesinde düzenlenen kaçmaya imkan sağlama suçuna azmettirme suçunu oluşturacağı gözetilmeden suç vasfında yanılgıya düşülerek yazılı şekilde hüküm kurulması, bozma nedenidir (Yargıtay 16. CD- Karar : 2016/3477)

Hükümlünün Yakalanmamasına Yardım Etmek

TCK’nın 294/2. maddesinde düzenlenen suçun oluşabilmesi için failin hükmün infazı için yakalanarak kolluğun egemenliği altına alınan bir hükümlünün kaçmasına imkan sağlaması gerektiği, somut olayda; hükümlü olması nedeniyle kendisini yakalamak üzere köye gelen güvenlik güçlerini görünce kaçan T. T.’ın yakalanmasına engel olmak amacıyla kolluk güçlerini adı geçenin gittiği yerin ters istikametine yönlendirmek suretiyle hükmün infazından kurtulmasını sağladığı anlaşılan sanığın eyleminin TCK’nın 283/1. maddesinde tanımlanan “Suçluyu kayırma” suçunu oluşturacağı, hukuki durumunun buna göre takdir ve tayininin gerektiği gözetilmeden suç vasfında yanılgıya düşülerek yazılı şekilde hüküm kurulması (Yargıtay 9. Ceza Dairesi Karar: 2014/3992).

Gözaltına Alınanın Nezarethaneden Kaçması

TCK.nın 294/8. maddesinde gözaltına alınanın veya tutuklunun kaçmasına imkan sağlamak suç olarak tanımlanmış olup bu suçun faili gözaltına alınan, tutuklu veya hükümlünün muhafaza veya nakli ile görevli kişi olup, sanığın 26.11.2012 tarihinde hırsızlık suçundan dolayı … Polis Merkezi Amirliğince gözaltına alınarak nezarethaneye konulmasından sonra aynı gün nezarethaneden kaçtığının anlaşılması karşısında, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 294/8. maddesinde düzenlenen suçun yasal unsurlarının oluşmayacağı gözetilmeden sanığın beraati yerine yazılı şekilde hüküm kurulması bozma nedenidir (Yargıtay 8. Ceza Dairesi - 2019/5907 K.).

Cebir Kullanmak Suretiyle Kaçmaya İmkan Sağlamak

Somut olayda ifadesinin tespit edilip serbest bırakılması amacıyla hakkında Küçükçekmece 2. Sulh Ceza Mahkemesi tarafından yakalama emri çıkarılan …‘in yakalanmasından ifadesinin alınıp serbest bırakılıncaya kadar gözaltında bulunduğunun kabulünün gerekmesi karşısında gözaltındayken kaçan kişiyi yakalamak amacıyla kovalayan güvenlik görevlisinin kolundan tutarak engelleyen sanığın eyleminin TCK.nun 294/1-3. maddesinde düzenlenen “cebir kullanmak suretiyle kaçmaya imkan sağlama” suçunu oluşturduğu gözetilmeden yazılı şekilde hüküm kurulması, bozma nedenidir (Yargıtay 8. Ceza Dairesi 2019/118 E. , 2019/2908 K.

Hükümlünün Kaçmasına İmkan Sağlama Suçuna Teşebbüs

TCK.nun 294. maddesinin 1. fıkrasında gözaltına alınan veya tutuklunun, 2. fıkrasında ise hükümlünün “kaçmasını sağlayan” kişinin cezalandırılması öngörülmüştür. Maddenin gerekçesine göre,…“söz konusu suçlar, kaçmaya imkan sağlamakla oluşur.” Bu suçun faili yakalanmış veya belirli bir resmi kurumda tutulurken kaçan kişinin kendisi hariç, herkes bir suçun faili olabilir. Bu suçtaki “kaçan” kimseden kastedilen devletin yakalama yetkisine istinaden devlet gücü tarafından kanuna uygun bir şekilde özgürlüğü kısıtlanan kimsedir. Bu kimselerin fiil anında özgürlükleri kısıtlanmış olmaları şart olmakla birlikte mutlaka kapalı bir kurumda tutuluyor olmaları şart değildir. Burada dikkat edilirse fail, gözaltına alınan tutuklu ya da hükümlüyü özgürlüğünü kısıtlamak için değil özgürlüğüne kavuşturmak için kaçmasını sağlamaktadır. Bu olgu, suçun manevi unsurunda bir değişiklik meydana getirmemekte, yani suçu özel kastla işlenebilen bir suç haline getirmemekte ve fakat suçun düzenleniş amaç ve kanuni tipine göre kanuni tanımda kullanılan ‘‘kaçmasını sağlama’’ ifadesinin kaçarak özgürlüğüne kavuşmasını sağlamak olarak anlamak ve uygulamak gerekliliğini ifade etmektedir. Bu açıklamalar karşısında bu suçun ancak TCK.nun 292. maddesindeki suçların faillerinin kaçmasıyla tamamlanacağı, madde içeriğinde, karar başlığında kullanılan ‘‘imkan sağlamak’’ değil, “kaçmasını sağlamak’’ kavramının esas alındığı anlaşılmaktadır. Nitekim, maddenin gerekçesine göre de; aslında bu fiiller, gözaltına alınan, tutuklunun veya hükümlünün kaçması suçlarına iştirak niteliği taşımaktadır. Ancak, izlenen suç siyaseti gereğince, bunların bağımsız suç olarak tanımlanması gereği duyulmuştur.

Bu açıklamalar ışığında somut olay incelendiğinde;kesinleşmiş mahkumiyeti bulunan sanık …‘ın yakalanmamak için kaçtığı sırada kaza yaptığı ardından görevlilerce yakalanıp, kelepçelenerek devriye aracına bindirildiği esnada sanık …‘ın yakınları olan sanık …, … ve sanık …‘ın görevlilere saldırmaya başladığı, müşteki …‘in basit tıbbi müdale ile giderilebilecek şekilde yaralayarak hükümlünün kaçmasını sağlamaya çalıştıkları ancak görevlilerin müdahalesi sonucu eylemlerinin teşebbüs aşamasında kaldığı gözetilerek sanık …‘ın eylemlerinin TCK.nun 294/2,3 maddesinde düzenlenen suçu oluşturduğu gözetilmeden görevi yaptırmamak için direnme suçundan hüküm kurulması bozma nedenidir (Yargıtay 8. Ceza Dairesi - 2019/208 K.)

Yakalama Kararı Bulunan Kişinin Kaçması İçin Cebir ve Şiddet

Hakkında yakalama kararı verilen …‘nın kaçmasını sağlamak amacıyla görevli polislere cebir şiddet kullanan sanıkların eyleminin TCK.nun 294. maddesinde belirtilen “kaçmaya imkan sağlama” suçunu oluşturduğu gözetilmeden yazılı şekilde hüküm kurulması, bozma nedenidir (Yargıtay 8. Ceza Dairesi-2018/11797 K.).

Kaçmaya İmkan Sağlama Suçunda Beraat

Sanığa yüklenen “Kaçmaya imkan sağlama” suçunun oluşabilmesi için gözaltına alınan veya tutuklu olan bir kişinin bulunması gerektiği, somut olayda; … … isimli kişinin alkollü araç kullanması nedeniyle görevli polis memurları tarafından aracından indirilmek istendiği, ancak sanığın araçtan inmek istememesi üzerine görevli memurla tartıştıkları, devamında ise görevli memurla aralarında yumruklaşma olduğu, oluşan bu kargaşa sırasında da sanık …‘in eyleminin olayı yatıştırma amacıyla müdahalede bulunmaktan ibaret olduğunun anlaşılması karşısında; Cumhuriyet Savcısı tarafından verilmiş gözaltı veya tutukluluk kararı bulunmaması nedeniyle TCK.nun 294/1 maddesindeki unsurları oluşmayan suçtan sanık …‘in beraati yerine yazılı şekilde mahkumiyetine karar verilmesi hukuka aykırıdır (Yargıtay 8. Ceza Dairesi-2018/6457 K.).

Avukat Baran Doğan