Fikri ve sınai haklar ceza mahkemelerinin görev alanı nedir?

Fikri ve sınai haklar ceza mahkemesi, kanundaki ceza miktarı ve suçun vasfı ne olursa olsun 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda düzenlenen tüm suçlar ve 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nda düzenlenen marka suçları ile ilgili yargılama yapmakla görevlidir.

Fikri ve sınai haklar ceza mahkemesi, özel mahkeme statüsündedir. Genel mahkemeler olan asliye ceza mahkemesi ve ağır ceza mahkemesi görev kuralları suç vasfı ve ceza miktarına göre belirlenirken, fikri ve sınai haklar ceza mahkemesinin görevi tümüyle fikri mülkiyet suçları ile marka suçlarına hasredilmiştir.

Fikri ve Sınai Haklar Ceza Mahkemesinin Görevine Giren Suçlarda Şikayet Süresi

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 71 ve 72. maddelerinde fikri mülkiyet suçları düzenlenmiştir. Tüm fikri mülkiyet suçları şikayete bağlı suçlardandır. Şikayet hakkı, suç teşkil eden fiil ve failin öğrenilmesinden itibaren başlar. Şikayet süresi, fail ve fiilin öğrenilmesinden itibaren 6 aydır. Suçun mağduru olan eser sahibi veya telif hakkına sahip kuruluş şikayetçi olmadığı müddetçe, fiili işleyenler hakkında soruşturma ve kovuşturma yapılmaz. Yapılan şikâyetin geçerli kabul edilebilmesi için hak sahiplerinin veya üyesi oldukları meslek birliklerinin haklarını kanıtlayan belge ve sair delilleri Cumhuriyet başsavcılığına vermeleri gerekir. Bu belge ve sair delillerin şikâyet süresi içinde Cumhuriyet başsavcılığına verilmemesi hâlinde kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir.b5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda yer alan soruşturma ve kovuşturması şikâyete bağlı suçlar dolayısıyla başta Millî Eğitim Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı yetkilileri olmak üzere ilgili gerçek ve tüzel kişiler tarafından, eser üzerinde manevi ve malî hak sahibi kişiler şikâyet haklarını kullanabilmelerini sağlamak amacıyla durumdan haberdar edilirler. Şikâyet üzerine Cumhuriyet savcısı suç konusu eşya ile ilgili olarak 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre elkoyma koruma tedbirinin alınmasına ilişkin gerekli işlemleri yapar. Cumhuriyet savcısı ayrıca, gerek görmesi hâlinde, hukuka aykırı olarak çoğaltıldığı iddia edilen eserlerin çoğaltılmasıyla sınırlı olarak faaliyetin durdurulmasına karar verebilir (5846 FSEK md 75).

6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 30. maddesinde düzenlenen tüm marka suçları da şikayete tabi olup şikayet süresi fail ve fiilin öğrenilmesinden itibaren 6 aydır.

Fikri ve Sınai Haklar Ceza Mahkemesinin Görevine Giren Suçlar Nelerdir?

Fikri ve sınai haklar ceza mahkemesinin hangi suçlara ve davalara bakacağı özel kanun şeklinde düzenlenmiştir. 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ve 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanununa göre aşağıdaki suçlar fikri ve sınai haklar ceza mahkemesinin görevi kapsamına girmektedir:

1. Marka Hakkına Tecavüz Suçu

6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanununun 30/1. maddesinde marka hakkına tecavüz suçu teşkil eden fiiller ve cezalar düzenlenmiştir. Kanuna göre; başkasına ait marka hakkına iktibas veya iltibas suretiyle tecavüz ederek mal üreten veya hizmet sunan, satışa arz eden veya satan, ithal ya da ihraç eden, ticariamaçla satın alan, bulunduran, nakleden veya depolayan kişi bir yıldan üç yıla kadar hapis ve yirmi bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır (6769 sayılı Kanun m.30/1).

2. Marka Koruması İşaretini Kaldırma Suçu

Marka koruması olduğunu belirten işareti mal veya ambalaj üzerinden yetkisi olmadan kaldıran kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır (6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu m.30/2).

3. Marka Hakkı Üzerinde Yetkisiz Tasarrufta Bulunma Suçu

Yetkisi olmadığı hâlde başkasına ait marka hakkı üzerinde devretmek, lisans veya rehin vermek suretiyle tasarrufta bulunan kişi iki yıldan dört yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır (6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu m.30/3).

4. Eser Sahibinin İzni Olmadan Eserin Umuma Arzedilmesi ve Yayımlanması Suçu

Fikri ve sınai haklar ceza mahkemelerinde en çok yargılanan suçlar bu başlık altındaki suçlardır. Eser, ister alenileşmiş olsun isterse alenileşmiş olmasın, her iki halde de başkasına ait eserin umuma iletilmesi veya herhangi bir şekilde yayımlanması eser sahibinin iznine bağlıdır.

Eser sahibinden izin alınmadan yapılan her türlü yayın fikri mülkiyet suçlarının oluşmasına neden olur.

Bir eseri, icrayı, fonogramı veya yapımı hak sahibi kişilerin yazılı izni olmaksızın işleyen, temsil eden, çoğaltan, değiştiren, dağıtan, her türlü işaret, ses veya görüntü nakline yarayan araçlarla umuma ileten, yayımlayan ya da hukuka aykırı olarak işlenen veya çoğaltılan eserleri satışa arz eden, satan, kiralamak veya ödünç vermek suretiyle ya da sair şekilde yayan, ticarî amaçla satın alan, ithal veya ihraç eden, kişisel kullanım amacı dışında elinde bulunduran ya da depolayan kişi hakkında 1 yıldan 5 yıla kadar hapis veya adli para cezasına hükmolunur (5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu md. 71/1).

5. Başkasına Ait Esere Kendi Eseri Olarak ‘Ad Koyma’ Suçu

Herhangi bir esere, eser sahibinin izni olmadan başka bir isim konulamaz. Eserde isim belirtmek münhasıran eser sahibine ait bir yetkidir.

Başkasına ait esere, kendi eseri olarak ad koyan kişi altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezasıyla cezalandırılır. Bu fiilin dağıtmak veya yayımlamak suretiyle işlenmesi hâlinde, hapis cezasının üst sınırı beş yıl olup, adlî para cezasına hükmolunamaz (5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu md. 71/2).

6. Kaynak Göstermeme veya Yanıltıcı, Yetersiz Kaynak Gösterme Suçu

Herhangi bir eserden alıntı yapıldığında kaynak gösterilmesi zorunludur. Alıntı yapıldığında, alıntının yapıldığı eser ve eserin sahibi mutlaka gösterilmesi gerekir (FSEK md. 35). Bir eserden aynen alıntı yapılmasına rağmen, asıl esere atıf yapılmaması, yani alıntı yapılan kısmın fikri mülkiyetinin sahiplenilmesi, yanlış , yetersiz veya yanıltıcı kaynak gösterilmesi suçtur. Bir eserden kaynak göstermeksizin iktibasta bulunan kişi 6 aydan 2 yıla kadar hapis veya adlî para cezasıyla cezalandırılır (5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu md. 71/3).

Bir eserle ilgili olarak yetersiz, yanlış veya aldatıcı mahiyette kaynak gösteren kişi, altı aya kadar hapis cezası ile cezalandırılır (FSEK md. 71/5).

7. Alenileşmemiş Bir Eserin Muhtevası Hakkında Kamuoyuna Açıklamada Bulunma Suçu

Bir eserin kamuoyuna açıklanması, sadece eser sahibi veya hak sahibi olan kişilerin tasarrufundadır. Bu nedenle hak sahipleri açıklamadığı müddetçe, eserin içeriği hakkında açıklamalarda bulunmak suçtur. Hak sahibi kişilerin izni olmaksızın, alenileşmemiş bir eserin muhtevası hakkında kamuya açıklamada bulunan kişi, altı aya kadar hapis cezası ile cezalandırılır (5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu md. 71/4).

8. Tanınmış Bir Kimsenin Adını Kullanarak Eser Çoğaltma, Dağıtma ve Yayımlama Suçu

Bir eseri, icrayı, fonogramı veya yapımı, tanınmış bir başkasının adını kullanarak çoğaltan, dağıtan, yayan veya yayımlayan kişi, üç aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezasıyla cezalandırılır (5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu md. 71/6).

9. Bilgisayar Programlarına Dair Fikri Mülkiyet Suçlar

Bir bilgisayar programının hukuka aykırı olarak çoğaltılmasının önüne geçmek amacıyla oluşturulmuş ilave programları etkisiz kılmaya yönelik program veya teknik donanımları üreten, satışa arz eden, satan veya kişisel kullanım amacı dışında elinde bulunduran kişi 6 aydan 2 yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır ( 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu md. 72).

Fikri ve Sınai Haklar Ceza Mahkemelerinin Görevine Giren Suçlarda Etkin Pişmanlık Ceza İndirimi

Etkin pişmanlık, kişinin işlediği suçtan pişman olması, suç teşkil eden fiilin meydana getirdiği olumsuzlukları gidermesi halinde uygulanır.

5846 sayılı kanunda etkin pişmanlık: Hukuka aykırı olarak üretilmiş, işlenmiş, çoğaltılmış, dağıtılmış veya yayımlanmış bir eseri, icrayı, fonogramı veya yapımı satışa arz eden, satan veya satın alan kişi, kovuşturma evresinden önce bunları kimden temin ettiğini bildirerek yakalanmalarını sağladığı takdirde, hakkında verilecek cezadan indirim yapılabileceği gibi ceza vermekten de vazgeçilebilir ( 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu md. 71 - son).

6769 sayılı kanunda etkin pişmanlık: Başkasının hak sahibi olduğu marka taklit edilerek üretilmiş malı, satışa arz eden veya satan kişinin bu malı nereden temin ettiğini bildirmesi ve bu suretle üretenlerin ortaya çıkarılmasını ve üretilmiş mallara elkonulmasını sağlaması hâlinde hakkında cezaya hükmolunmaz (6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu m.30/7).

Fikri ve Sınai Haklar Ceza Mahkemeleri Nerelerde Mevcuttur?

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda düzenlenen, yukarıda açıkladığımız suçlarla ilgili yargılama yapmak üzere Adalet Bakanlığı tarafından Fikri ve Sınai Haklar Ceza Mahkemeleri kurulur. Bu mahkemelerin yargı çevreleri, diğer tüm mahkemelerde olduğu gibi Adalet Bakanlığının teklifi üzerine Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca belirlenir.

Fikri ve Sınai Haklar Ceza Mahkemelerinin Kararlarına İtiraz ve İstinaf

Fikri ve sınai haklar ceza mahkemesi kararlarına karşı, hükmün gerekçesiyle tebliğ edildiği tarihten itibaren iki hafta içinde istinaf kanun yolu başvurusu yapılabilir. Fikri ve sınai haklar ceza mahkemesinde yapılan ceza davası yargılaması neticesinde verilen aşağıdaki kararlar ile ilgili istinaf kanun yoluna gidilemez, bu kararlar kesin hüküm niteliğindedir.

• 15.000 TL ve bu miktarın altındaki adli para cezasına ilişkin hükümler aleyhine istinaf başvurusu yapılamaz.

• Üst sınırı 500 günü geçmeyen adli para cezasını gerektiren suçlar nedeniyle verilen “beraat kararları” kesindir. Bu kararlar aleyhine istinaf başvurusu yapılmaz. (CMK md. 272/3-b).

• Özel kanunlarda kesin olduğu belirtilen hükümlere karşı istinaf yoluna başvurulamaz.

Fikri ve sınai haklar mahkmemesinin ara kararlarından itiraza tabi olanlar açısından itiraz kanun yolu başvurusu yapılabilir.

Avukat Baran Doğan