Kamuya Yararlı İşte Çalıştırılma Tedbiri Nedir?

Kamuya yararlı bir işte çalıştırılma; hükümlünün kamu kurumunun veya kamu yararına hizmet veren bir özel kuruluşun belirli hizmetlerinde ücretsiz olarak çalıştırılmasıdır. Kamuya yararlı işte çalıştırma hukuki niteliği itibariyle bir tedbirdir.

Kamuya yararlı bir işte çalıştırma; hükümlünün, ücretsiz olarak iki saat çalışması karşılığı bir gün olmak üzere bir kamu kurumunun veya kamu yararına hizmet veren bir özel kuruluşun belirli hizmetlerinde çalıştırılmasıdır. Günlük çalışma süresi, en az iki saat ve en fazla sekiz saat olacak şekilde denetimli serbestlik müdürlüğünce belirlenir (İnfaz Kanunu m. 105).

Kamuya yararlı bir işte çalıştırma tedbiri, denetimli serbestlik müdürlüğü tarafından infaz edilmektedir. İnfaz savcılığı, hükümlünün dosyasını denetimli serbestlik müdürlüğüne göndermekte, denetimli serbestlik müdürlüğü hükümlüye tebligat çıkartarak veya hapis cezasının cezaevinde denetimli serbestlik uygulanarak infazı halinde hükümlünün tahliye olduğunda başvurması üzerine kamuya yararlı işte çalıştırma tedbirinin ne şekilde uygulanacağı konusunda bir program belirlenmektedir. Kamuya yararlı işte çalıştırılma programı oluşturulurken hükümlünün işi, ailevi ve sosyal yaşamı, halihazırda süren bir eğitimi varsa eğitim durumu dikkate alınır. Kamuya yararlı işte çalışma tedbiri, mümkün olduğu ölçüde hükümlünün durumuna uygun hale getirilir.

Hükümlünün çalıştırılacağı iş; hükümlünün mesleği, yetenekleri, suçtan mağdur olanların ve toplumun güvenliği dikkate alınarak belirlenir. Örneğin, cinsel istismar suçu nedeniyle hükümlü olan ve denetimli serbestlik kapsamında kamuya yararlı işte çalıştırılacak bir kimse okulların boyanması işinde çalıştırılamaz. Eşine karşı kasten yaralama suçu işleyen hükümlü eşinin ikametgahının yakınlarında kamuya yararlı işte çalıştırılamaz.

Kamuya yararlı bir işte çalıştırma tedbiri kapsamında hükümlülere yaptırılan bazı işlere örnekler şu şekildedir:

• Ağaç dikme işleri,
• Park ve bahçe düzenlemesi,
• Çevre temizliği ve diğer her türlü temizlik işleri,
• Kütüphane ve arşiv çalışmaları,
• Boya, tamirat ve tadilat işleri,
• Görme engelli bireylerin faydalanabilmesi için sesli kitap okuma uygulamaları.

Tekraren belirtelim ki, kamuya yararlı bir işte çalıştırılma karşılığında hükümlüye herhangi bir ücret ödenmez. Kamuya yararlı bir işte çalıştırma; toplumsal katılım ile hükümlünün iyileştirilmesini ve topluma kazandırılmasını amaçlayan, hükümlünün topluma verdiği zararı kamu hizmetinde ücretsiz çalışarak geri ödemesini ve bu şekilde kamu düzeninin sağlanmasını esas alan bir seçenek yaptırımdır.

Kamuya yararlı bir işte çalıştırma tedbiri mevzuatta üç şekilde düzenlenmiştir:

1. Kısa süreli hapis cezasına seçenek yaptırımlar çerçevesinde kamuya yararlı bir işte çalıştırma (TCK m. 50/1-f),

2. Adli para cezasının infazı kapsamında kamuya yararlı bir işte çalıştırma (5275 sayılı CGTİHK m. 106/3),

3. Hapis cezalarının denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak infazı kapsamında kamuya yararlı bir işte çalıştırma (5275 sayılı CGTİHK m. 105/A/5-a).

1. Kısa Süreli Hapis Cezasına Seçenek Yaptırım Olarak Kamuya Yararlı Bir İşte Çalıştırılma (TCK m. 50/1-f)

Hükmedilen bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, kısa süreli hapis cezasıdır (TCK m.49/2). Kısa süreli hapis cezası, suçlunun kişiliğine, sosyal ve ekonomik durumuna, yargılama sürecinde duyduğu pişmanlığa ve suçun işlenmesindeki özelliklere göre; mahkum olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle ve gönüllü olmak koşuluyla kamuya yararlı bir işte çalıştırılmaya çevrilebilir (TCK m.50/1-f).

Kısa süreli hapis cezasına seçenek yaptırım olarak kamuya yararlı işte çalıştırma tedbiri gönüllülük esasına dayanmaktadır. Hakim, kısa süreli hapis cezasını kamuya yararlı işte çalıştırma tedbirine çevirmeden önce mutlaka sanığa kamuya yararlı işte çalışmaya gönüllü olup olmadığını sormalı ve beyanını duruşma tutanağına geçirmelidir. Hakim sanığın çalışmaya gönüllü olduğunu tespit ettikten sonra sanık hakkında kamuya yararlı işte çalışma kararı verebilecektir. Sanığın istememesi halinde sanığın hapis cezası kamuya yararlı bir işte çalıştırma tedbirine çevrilemez.

Hakim, sanığın mahkum olduğu cezanın yarısından bir katına kadar kamu yararlı işte çalıştırma tedbirine karar verebilir. Örneğin, mahkeme hakaret suçu nedeniyle hükmettiği 6 ay hapis cezasını, yarısı oranında 3 ay kamuya yararlı işte çalışma tedbirine çevirebileceği gibi bir katı kadar 12 ay kamuya yararlı işte çalışma tedbirine de çevrilebilir. Mahkeme kararında öncelikle suçun yaptırımı olan hapis cezası miktarını belirlemeli, hükmettiği hapis cezasını kamuya yararlı işte çalıştırma tedbirine çevirmelidir.

Kamuya yararlı işte çalışma tedbirine hükmeden mahkeme infazı kısıtlar şekilde sanığın çalışacağı iş kolunu belirleyemez. Örneğin, mahkeme sanığın park bahçe düzenlemesinde veya temizlik işlerinde çalışmasına karar veremez. Sanığın kamuya yararlı hangi işte çalışacağına denetimli serbestlik müdürlüğü karar verir. Mahkeme sadece “sanığın cezasının kamuya yararlı işte çalıştırılması seçenek yaptırımına çevrilmesine” şeklinde karar vermelidir. Mahkeme kararının infazı aşamasında kamuya yararlı işte çalıştırılma tedbirinin nasıl uygulanacağı denetimli serbestlik müdürlüğünün görevi kapsamındadır.

Sanık hakkında hükmolunan kısa süreli hürriyeti bağlayıcı cezanın TCK’nin 50/1-f maddesi uyarınca “kamuya yararlı bir işte çalıştırma seçenek yaptırımına” çevrilmesi ile yetinilmesi gerekirken, infazı kısıtlar şekilde “temizlik sektöründe kamuya yararlı bir işte çalıştırılması seçenek yaptırımına çevrilmesine” karar verilmesi, bozma nedenidir (Y3CD-K.2014/9082)

Özellikle vurgulamak gerekir ki, hapis cezası kamuya yararlı işte çalıştırılma cezasına çevrilen hükümlüler hakkında tekerrür hükümleri ve mükerrirlere özgü infaz rejimi uygulanamaz.

Seçenek yaptırım olarak kamu yararlı işte çalıştırılma yaptırımının infazı, Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliğinin 65. maddesine göre yapılmaktadır. Buna göre, kamuya yararlı işte çalıştırılma tedbirinin infazı şu şekilde yapılacaktır:

Kamuya yararlı bir işte çalıştırma, kamu kurumu veya kamu yararına hizmet veren bir özel kuruluşta yerine getirilir. Çalıştırılacak iş belirlenirken; hükümlünün iyileştirilmesi, kamuya verilen zararın ödetilmesi, hükümlünün becerileri, mağdurun ve toplumun güvenliği ve çalışmanın ceza niteliğinde olduğu dikkate alınır. Çalıştırılacak gün ve saatler, hükümlünün işi, aile yaşamı veya eğitimi dikkate alınarak belirlenir (Yönetmelik m.65/2).

Kamuya yararlı bir işte çalıştırma yaptırımının infazında iki saat çalışma bir gün sayılır. Hükümlü günde en az iki, en çok sekiz; haftada en az on dört, en çok kırk saat çalıştırılır. Kamuya yararlı bir işte çalıştırma yaptırımının infazı, toplam ceza süresinin iki katını geçemez (Yönetmelik m.65/3)

Kamuya yararlı bir işte çalıştırma yaptırımının yerine getirilmesinde; hükümlünün durumu, çalıştırılacağı kurum ya da kuruluş haricinde kimseyle paylaşılamaz. Kurum ya da kuruluş yetkilileri, hükümlünün ifşa olmaması ve dışlanmaması için suç bilgilerini diğer çalışan ve kişiler ile paylaşamaz. Bu konuda kurum ya da kuruluş yetkilileri bilgilendirilir (Yönetmelik m.65/4)

Suça sürüklenen çocuklar hakkında kamuya yararlı bir işte çalıştırma kararı verilmişse kamuya yararlı bir işte çalıştırma yaptırımının infazında hükümlünün çalışmaya başlayacağı tarihteki yaşı dikkate alınır. Hükümlünün on sekiz yaşından küçük olması halinde çalıştırılacak iş; çocuğun bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişimi ile eğitimine engel olmayacak ve destekleyecek şekilde belirlenir. Bu şartların sağlanamaması halinde çocuk hakkında verilen bu yaptırımın değiştirilmesi mahkemesinden istenebilir.(Yönetmelik m.65/5)

Hükümlüler, bireysel olarak veya bir görevlinin nezaretinde grup halinde çalıştırılabilirler. Hükümlülerin grup halinde çalıştırılması durumunda, çalışma yapılan yerde veya grupların başında denetim bürosunda görevli yeteri kadar denetimli serbestlik memuru bulundurulabilir (Yönetmelik m.65/6)

Kamuya yararlı bir işte çalıştırma yaptırımı yerine getirilirken hükümlülerin, Genel Müdürlük tarafından belirlenen reflektör yeleği giymeleri sağlanır (Yönetmelik m.65/7)

2. Adli Para Cezasının İnfazı Kapsamında Kamuya Yararlı Bir İşte Çalıştırılma (CGTİHK m. 106/3)

Hükümlü, tebliğ olunan ödeme emri üzerine 30 gün içinde adli para cezasını ödemezse, Cumhuriyet savcısının kararı ile ödenmeyen kısma karşılık gelen gün miktarı hapis cezasına çevrilerek, hükümlünün iki saat çalışması karşılığı bir gün olmak üzere kamuya yararlı bir işte çalıştırılmasına karar verilir. Adli para cezası ödeme emrinde, adli para cezası ödenmezse hapse çevrileceği, hapis cezası karşılığında kamuya yararlı bir işte çalıştırılma tedbirinin uygulanabileceği, hükümlünün kamuya yararlı bir işte çalıştırılma tedbirini kabul etmesi halinde en yakındaki Cumhuriyet Başsavcılığına başvurması gerektiği ihtar edilir. Hükümlünün kamuya yararlı işte çalıştırılmak üzere başvurmamsı üzerine hakkındaki adli para cezası hapis cezasına dönüşeceğinden yakalama emri çıkartılır. Hükümlü kamuya yararlı bir işte çalışmak üzere Başsavcılığa başvurduğunda kamuya yararlı işte çalıştırılma tedbiri ile ilgili işlemler denetimli serbestlik müdürlüğü tarafından yürütülür. Günlük çalışma süresi, en az iki saat ve en fazla sekiz saat olacak şekilde denetimli serbestlik müdürlüğünce belirlenir. Hükümlünün, hakkında hazırlanan programa ve denetimli serbestlik görevlilerinin bu kapsamdaki uyarı ve önerilerine uymaması hâlinde, çalıştığı günler hapis cezasından mahsup edilerek kalan kısmın tamamı açık ceza infaz kurumunda yerine getirilir (5275 sayılı CGTİHK m. 106/3).

Adli para cezası ödenmediğinde Cumhuriyet savcısı, ödenmeyen adli para cezasını hapis cezasına çevirmelidir. Hükümlünün kamuya yararlı bir işte çalıştırılmasına ilişkin tedbir ödenmeyen adli para cezasından çevrilerek belirlenen hapis cezası üzerinden kararlaştırılmalıdır. Örneğin, hükümlünün ödemediği 5000 TL adli para cezası savcılık tarafından 50 gün hapis cezasına çevrilecek, 50 gün hapis cezası üzerinden kamuya yararlı işte çalışma tedbiri uygulanarak hükümlü 100 saat çalıştığında cezası infaz edilmiş sayılacaktır.

Adli para cezasına karşılık kamuya yararlı bir işte ücretsiz çalıştırılma yükümlülüğünün infazı, Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliğinin 76. maddesine göre yapılmaktadır. Buna göre, kamuya yararlı işte çalıştırılma tedbirinin infazı şu şekilde yapılacaktır:

Adli para cezasına karşılık kamuya yararlı bir işte ücretsiz çalıştırılma yükümlülüğü, Cumhuriyet savcısının kararı ile hükümlü hakkındaki adli para cezasının ödenmeyen kısmına karşılık gelen gün miktarının hapis cezasına çevrilerek hükümlünün bu süre boyunca kamuya yararlı bir işte ücretsiz çalıştırılmasıdır.

Yükümlülüğün infazı, hükümlünün müdürlüğe başvurmasından itibaren otuz gün içinde başlatılır, belirlenen sürenin sona ermesiyle biter. Denetimli serbestlik müdürlüğüne süresi içinde müracaat eden hükümlü hakkında 65 inci maddenin ikinci, dördüncü ve altıncı fıkralarındaki hükümler uygulanır:

• Kamuya yararlı bir işte çalıştırma, kamu kurumu veya kamu yararına hizmet veren bir özel kuruluşta yerine getirilir. Çalıştırılacak iş belirlenirken; hükümlünün iyileştirilmesi, kamuya verilen zararın ödetilmesi, hükümlünün becerileri, mağdurun ve toplumun güvenliği ve çalışmanın ceza niteliğinde olduğu dikkate alınır. Çalıştırılacak gün ve saatler, hükümlünün işi, aile yaşamı veya eğitimi dikkate alınarak belirlenir (Yönetmelik m.65/2).

• Kamuya yararlı bir işte çalıştırma yaptırımının yerine getirilmesinde; hükümlünün durumu, çalıştırılacağı kurum ya da kuruluş haricinde kimseyle paylaşılamaz. Kurum ya da kuruluş yetkilileri, hükümlünün ifşa olmaması ve dışlanmaması için suç bilgilerini diğer çalışan ve kişiler ile paylaşamaz. Bu konuda kurum ya da kuruluş yetkilileri bilgilendirilir (Yönetmelik m.65/4)

• Hükümlüler, bireysel olarak veya bir görevlinin nezaretinde grup halinde çalıştırılabilirler. Hükümlülerin grup halinde çalıştırılması durumunda, çalışma yapılan yerde veya grupların başında denetim bürosunda görevli yeteri kadar denetimli serbestlik memuru bulundurulabilir (Yönetmelik m.65/6)

Yükümlülüğün infazında hükümlünün iki saat çalışması bir gün sayılır. Hükümlü günde en az iki, en çok sekiz saat çalıştırılır. Kamuya yararlı bir işte çalıştırma yükümlülüğü yerine getirilirken hükümlülerin, Genel Müdürlük tarafından belirlenen reflektör yeleği giymeleri sağlanır.

Hükümlünün kamuya yararlı çalıştığı günlerin dışındaki günlere karşılık gelen adli para cezasını ödemesi veya çalışma süresini tamamlaması halinde, dosya kapatılarak Cumhuriyet başsavcılığına gönderilir.

3. Hapis Cezasının Denetimli Serbestlik Tedbiri Uygulanarak İnfazı Kapsamında Kamuya Yararlı Bir İşte Çalıştırılma (CGTİHK m. 105/A)

Denetimli serbestlik kapsamında kamuya yararlı bir işte ücretsiz olarak çalıştırılma; hükümlünün kurallara uyma becerisi ve çalışma disiplini kazanmasını, başkalarının haklarına saygı göstermesini, zamanı planlamasını, bir meslek edinerek kendi işini kurmasını veya bir iş edinmesini amaçlayan, iyileştirme ve topluma kazandırmayı esas alan bir yükümlülüktür.

Denetimli serbestlik tedbiri uygulanmak suretiyle cezasının infazına karar verilen hükümlünün, koşullu salıverilme tarihine kadar; kamuya yararlı bir işte ücretsiz olarak çalıştırılması, yükümlülüğüne tabi tutulmasına, denetimli serbestlik müdürlüğünce karar verilir (5275 sayılı CGTİHK m. 105/A/5-a). Hükmedilen hapis cezasının infazı kapsamında cezaevindeki hükümlü belli bir süre sonra koşullu salıverme tarihine kadar denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak tahliye edilmektedir. Denetimli serbestlik tedbiri uygulanan hükümlüye denetimli serbestlik uygulaması çerçevesinde kamuya yararlı işte çalıştırma tedbiri uygulanabilir.

Denetimli serbestlik kapsamında kamuya yararlı bir işte çalıştırma tedbiri uygulanırken hükümlünün risk ve ihtiyaçları dikkate alınarak yükümlülüğü başka bir yükümlülükle değiştirilebilir (5275 sayılı CGTİHK m. 105/A/5-a). Örneğin, kamuya yararlı işte çalıştırma tedbiri uygulanan yükümlünün ailesini geçindirme sorumluluğu ve kendisine bir iş bulması nedeniyle, “kamuya yararlı işte çalıştırma” tedbiri, “belirli programlara katılma” tedbirine çevrilebilir.

Denetimli serbestlik kapsamında hapis cezasının kamu yararına işte çalıştırılma tedbiri uygulanarak infazı, Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliğinin 81. maddesine göre yapılmaktadır. Buna göre, kamuya yararlı işte çalıştırılma tedbirinin infazı şu şekilde yapılacaktır:

3.1. Denetimli Serbestlik Kapsamında Kamuya Yararlı İşte Çalıştırılma Süresi Nedir?

Hükümlü, denetimli serbestlik altında geçireceği toplam sürenin üçte birini kamuya yararlı bir işte çalışmak suretiyle tamamlar. Çalışma süreleri günde dört, ayda seksen saat olarak belirlenir. Hükümlü hafta sonları da çalıştırılabilir. Çalışma süreleri, komisyonun uygun görmesi halinde aylık çalışma süresini ve günlük sekiz saati aşmayacak şekilde birleştirilebilir. Bu halde çalışma süresi haftalık kırk saati geçemez.

3.2. Yükümlülüğün Başlama ve Bitme Zamanı Nedir?

Yükümlülüğün infazı, hükümlünün tahliye olduktan sonra denetimli serbestlik müdürlüğüne başvurmasından itibaren otuz gün içinde başlatılır, belirlenen sürenin sona ermesiyle, her halde koşullu salıverme süresinin tamamlanmasıyla sona erer. Kamuya yararlı bir işte ücretsiz çalıştırılma yükümlülüğü Yönetmelikte belirtilen özel nedenler hariç kesintisiz olarak uygulanır.

3.3. Yükümlüler Nasıl Çalıştırılır?

Hükümlüler, bir kamu kurumunun veya kamu yararına hizmet veren bir özel kuruluşun belirli hizmetlerinde, bireysel olarak veya bir görevlinin nezaretinde grup halinde çalıştırılabilirler. Bu yükümlülük, müdürlük tarafından açılması sağlanan meslek edindirme kurslarında da yerine getirilebilir. Bu durumda hükümlünün kursa katılım sağladığı saatler, çalışma süresinden sayılır. Hükümlülerin grup halinde çalıştırılması durumunda, çalışma yapılan yerde veya grupların başında denetim bürosunda görevli yeteri kadar denetimli serbestlik memuru bulundurulabilir. Denetim planında, hükümlünün hangi gün ve saatlerde çalışacağı, yükümlülüğün başlayış ve bitiş tarihleri belirtilir. Yükümlülüğün başlama tarihi, hükümlünün fiilen çalışmaya başladığı tarihtir.

Çalıştırılacak iş belirlenirken; hükümlünün iyileştirilmesi, mesleği, becerileri, mağdurun ve toplumun güvenliği dikkate alınır. Çalıştırılacak gün ve saatler, hükümlünün işi, aile yaşamı veya eğitimi dikkate alınarak belirlenir. Hükümlünün çalıştığı iş, kurum veya yer denetimli serbestlik müdürlüğünce değiştirilebilir. Kamuya yararlı bir işte ücretsiz çalıştırılma yükümlülüğü yerine getirilirken hükümlülerin, Genel Müdürlük tarafından belirlenen reflektör yeleği giymeleri sağlanır.

3.4. Hangi Hallerde Kamuya Yararlı İşte Çalıştırılma Yükümlülüğünün Kaldırılması İstenebilir?

Hükümlülü aşağıdaki hallerde kamuya yararlı işte ücretsiz çalıştırılma yükümlülüğünün kaldırılmasını talep edebilir:

a) Çalışmasına engel bir sağlık problemi olduğunu,

b) Örgün eğitime devam ettiğini,

c) Bir iş sözleşmesine dayanarak çalıştığını,

ç) Kendi işini kurduğunu ve işlettiğini.

Hükümlünün durumunu belgelendirmesi ve yukarıdaki nedenlerle kamuya yararlı işte ücretsiz çalıştırılma yükümlülüğünün kaldırılmasını talep etmesi durumunda, ileri sürülen mazeretlerin doğruluğu ve haklılığı araştırılır. Gerekirse komisyon tarafından yükümlülüğün infazına ara verilir. Bu durumda, hükümlünün sağlık problemi, eğitime devam etme durumu, belirttiği işte bir iş sözleşmesine dayanarak çalışıp çalışmadığı ya da kurduğu ve işlettiği işi devam ettirip ettirmediği, koşullu salıverme süresinin sonuna kadar denetlenir. Hükümlünün, yanlış beyanda bulunduğunun anlaşılması veya mazeretin ortadan kalkması halinde yükümlülüğün kalan kısmının infazına devam edilir.

3.5. Kamuya Yararlı İşte Çalışma Tedbiri Kimler Hakkında Uygulanmaz?

Denetimli serbestlik kapsamında kamuya yararlı işte çalıştırılma yükümlülüğü, müdürlüğe müracaat tarihi itibarıyla on sekiz yaşından küçük suça sürüklenen çocuklar ile sıfır-altı yaş arasında çocuğu bulunan kadınların bu durumları devam ettiği sürece uygulanmaz. Bu durumun ortadan kalktığı tarihten itibaren, koşullu salıverilme tarihine kadar olan sürenin üçte biri kamuya yararlı bir işte ücretsiz çalıştırılma yükümlülüğü olarak uygulanır.

Denetimli serbestlik kapsamında kamuya yararlı işte çalıştırılma yükümlülüğü şu hükümlüler hakkında uygulanmaz:

a) Altmış yaş ve üstü hükümlüler,

b) Hayatlarını yalnız başına idame ettiremeyen hükümlüler,

c) Doğumuna on hafta kalan hamile kadın hükümlüler.

Kamuya Yararlı İşte Çalışma Cezasına Uymama Halinde Ne Olur?

Kamuya yararlı işte çalışma cezasına (tedbirine) uymama halinde hükümlünün cezası aşağıdaki şekillerde hapis cezasına çevrilir:

1. Kısa Süreli Hapis Cezasına Seçenek Yaptırım Olan Kamuya Yararlı İşte Çalıştırılma Cezasına Uymama

Hüküm kesinleştikten sonra Cumhuriyet savcılığınca yapılan tebligata rağmen otuz gün içinde seçenek tedbirin gereklerinin yerine getirilmesine başlanmaması veya başlanıp da devam edilmemesi halinde, infaz hâkimliği kısa süreli hapis cezasının tamamen veya kısmen infazına karar verir ve bu karar derhal infaz edilir (TCK m.50/6). Örneğin, 6 ay hapis cezası kamuya yararlı işte çalıştırılma cezasına çevrilen hükümlü 1 aylık hapis cezasına denk gelecek saat kadar çalıştıktan sonra çalışmayı terk ederse, hakim kalan 5 ayın tamamen infazına karar verebileceği gibi kısmen infaza karar vererek örneğin kalan cezanın 3 aylık hapis cezası olarak infazına karar verebilir. Özellikle belirtelim ki, hakimin tamamen veya kısmen infaz kararı vermesi halinde hükümlünün koşullu salıverilme hakkı saklıdır.

Suça sürüklenen çocuklar hakkında hükmedilen kamuya yararlı bir işte çalışma tedbirine uymama halinde tedbir, hapis cezasına çevrilemez.

2. Adli Para Cezasının İnfazı Kapsamında Kamuya Yararlı Bir İşte Çalıştırılma Cezasına Uymama

Hükümlünün, hakkında hazırlanan programa ve denetimli serbestlik görevlilerinin bu kapsamdaki uyarı ve önerilerine uymaması hâlinde, çalıştığı günler hapis cezasından mahsup edilerek kalan kısmın tamamı açık ceza infaz kurumunda yerine getirilir (İnfaz Kanunu m. 106/3).

Suça sürüklenen çocuklar hakkında hükmedilen kamuya yararlı bir işte çalışma tedbirine uymama halinde tedbir, hapis cezasına çevrilemez.

3. Hapis Cezasının Denetimli Serbestlik Tedbiri Uygulanarak İnfazı Kapsamında Kamuya Yararlı Bir İşte Çalıştırılma Cezasına Uymama

Hükümlüler, hapis cezasının bir infaz biçimi olarak cezaevinden tahliye edilerek denetimli serbestlik yoluyla kamuya yararlı bir işte çalıştırılma tedbiriyle yükümlü kılanabilir. Yukarıdaki diğer iki seçenekte hükümlüler cezaevine girmeden önce kamuya yararlı işte çalıştırılma tedbirine tabi tutulmakta, bu seçenekte ise hükümlüler cezaevinden tahliye edildikten sonra bir denetimli serbestlik biçimi olarak kamuya yararlı işte çalıştırılma tedbiri uygulanmaktadır.

Hakkında belirlenen yükümlülüklere, denetimli serbestlik müdürlüğünün hazırladığı denetim ve iyileştirme programına, denetimli serbestlik görevlilerinin bu kapsamdaki uyarı ve önerileriyle hakkında hazırlanan denetim planına uymamakta ısrar etmesi hâlinde, denetimli serbestlik müdürlüğünün talebi üzerine, koşullu salıverilme tarihine kadar olan cezasının infazı için açık ceza infaz kurumuna gönderilmesine, denetimli serbestlik müdürlüğünün bulunduğu yer infaz hâkimi tarafından karar verilir (İnfaz Kanunu m.105/A-6).

Kamuya Yararlı İşte Çalıştırma Yargıtay Kararları

Kamuya Yararlı İşte Çalışma Tedbirinin İnfazı

Hakaret suçundan sanık …’nun, 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 125/1, 125/4 ve 62/1. maddeleri uyarınca 2 ay 27 gün hapis cezası ile cezalandırılmasına, cezasının anılan Kanunun 50. maddesi gereğince 1 ay 13 gün süre ile kamuya yararlı bir işte çalışma cezasına çevrilmesine dair, Viranşehir Sulh Ceza Mahkemesinin kararının infazı sırasında, yasal süresi içinde Denetimli Serbestlik Şube Müdürlüğüne müracaat etmemesi üzerine sanığın 5237 sayılı Kanunun 125/1, 125/4 ve 62/1. maddeleri uyarınca 2 ay 27 gün hapis cezası ile cezalandırılmasına ilişkin Viranşehir 2. Asliye Ceza Mahkemesinin kararı ile ilgili olarak;

5237 sayılı Kanunun 50/6-7. maddesindeki “Hüküm kesinleştikten sonra Cumhuriyet savcılığınca yapılan tebligata rağmen otuz gün içinde seçenek tedbirin gereklerinin yerine getirilmesine başlanmaması veya başlanıp da devam edilmemesi hâlinde, hükmü veren mahkeme kısa süreli hapis cezasının tamamen veya kısmen infazına karar verir ve bu karar derhâl infaz edilir. Bu durumda, beşinci fıkra hükmü uygulanmaz… Hükmedilen seçenek tedbirin hükümlünün elinde olmayan nedenlerle yerine getirilememesi durumunda, hükmü veren mahkemece tedbir değiştirilir.” şeklindeki düzenleme nazara alındığında, mahkemece seçenek tedbirin yerine getirilememesi durumunda bunun hükümlünün elinde olmayan bir nedenden kaynaklanıp kaynaklanmadığı hususunda araştırma yapması gerektiği, anılan dosyada kamuya yararlı işte çalışma tedbirine ilişkin hükmün infazının hükümlünün cezaevinde olması nedeniyle yerine getirilemediği anlaşılmakla, hükümlünün ceza infaz kurumunda bulunduğu süre içinde hükmün infazının bekletilmesi, hükümlünün ceza infaz kurumundan salıverilmesinden sonra, kamuya yararlı bir işte çalıştırılma kararının yerine getirilmesi için bağlı bulunan denetimli serbestlik müdürlüğüne gönderilmesi gerektiği gözetilmediğinden kararın kanun yararına bozulması gerekmiştir (Yargıtay 1. Ceza Dairesi - Karar : 2017/1659).

Kamuya Yararlı İşte Çalışma Tedbirinde Gönüllülük Esastır

Kısa süreli hapis cezasının seçenek yaptırımlara çevrilmesi, suçlunun kişiliğine, sosyal ve ekonomik durumuna, yargılama sürecinde duyduğu pişmanlığa ve suçun işlenmesindeki özelliklere göre cezanın kişiselleştirilmesidir. Hâkim, kısa süreli hapis cezasının, hapis cezası olarak infaz edilmesi yerine, cezayı kişiselleştirerek daha etkili, caydırıcı ve ıslah edici olduğu kanaati ile cezayı seçenek yaptırıma çevirmektedir. 5237 sayılı Kanun’un 50. maddesinin 1. fıkrasında kısa süreli hapis cezası yerine uygulanabilecek seçenek yaptırımlar altı bent halinde düzenlenmiştir… (f) bendindeki düzenleme; “Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle ve gönüllü olmak koşuluyla kamuya yararlı bir işte çalıştırmaya çevrilebilir” şeklindedir.

“Kamuya yararlı işte çalıştırma” tedbirinin ne şekilde infaz edileceği; 5275 sayılı Kanun’un 105. maddesinde; “(1) Türk Ceza Kanunu’nun 50 nci maddesinin birinci fıkrasının (f) bendinde yer alan kısa süreli hapis cezasının yaptırım seçeneklerinden kamuya yararlı bir işte çalıştırma; hükümlünün, ücretsiz olarak bir kamu kurumunun veya kamu yararına hizmet veren bir özel kuruluşun belirli hizmetlerinde çalıştırılmasıdır. (2) Denetimli serbestlik ve yardım merkezleri, bölgelerinde bulunan bu tür kurumlardan hükümlüleri ne suretle çalıştırabileceklerine dair bilgi alırlar ve hizmetler listesini oluştururlar. Bu listeler mahkemelere verilir. Mahkeme, bu listelerden uygun gördüğü hizmeti ve süresini hükümlüye önerir ve bunu reddetme hakkına sahip olduğunu hatırlatır.….” biçiminde düzenlenmiştir. Aynı Kanun’un 109. maddesinde ise; 5237 sayılı Kanun’un 50. maddesine göre hükmedilen seçenekli yaptırımların infazında uygulanacak rejimin tüzükte gösterileceği yazılıdır. Anılan tüzük 06.04.2006 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanmak suretiyle yürürlüğe girmiştir. Tüzüğün 51. maddesinin 6. fıkrası da İnfaz Kanunu’nun 105. maddesi ile aynı doğrultudadır.

İnceleme konusu somut olayda; sanığa suç eşyasının satın alınması veya kabul edilmesi suçundan hükmolunan 6 ay hapis cezasının, mahkemece aynı süre ile kamuya yararlı bir işte çalıştırılma tedbirine çevrildiği, ancak yargılama sürecinde kısa süreli hapis cezası yerine kamuya yararlı bir işte çalıştırılma seçenek yaptırımının uygulanmasına gönüllü olup olmadığının sanıktan sorulmadığı anlaşılmaktadır. Bu itibarla, TCK’nın 50/1-f. maddesindeki düzenlemeye aykırı olarak kamuya yararlı bir işte çalışma seçenek yaptırımına karar verilirken, sanığa gönüllü olup olmadığının sorulmaması hukuka aykırıdır (Yargıtay 2. Ceza Dairesi 2017/4700 E. , 2017/13580 K.).

Kamuya Yararlı İşte Çalışma Tedbiri ve Tekerrür Hükümleri

a-Tekerrür hükümlerinin, sonuç cezanın hapis cezası olması halinde uygulanmasının mümkün olacağı gözetilmeden, hapis cezası kamuya yararlı işte çalıştırma tedbirine çevrilen sanığın cezasının mükerrirlere özgü infaz rejimine göre çektirilmesine karar verilmesi,

b-Hapis cezasının kamuya yararlı işte çalıştırma tedbirine çevrilmesi karşısında, TCK’nın 53/1. maddesindeki hak yoksunluklarına hükmolunamayacağının gözetilmemesi, bozma nedenidir (Yargıtay 4. Ceza Dairesi 2018/2955 E. , 2019/3133 K.).

Hapis Cezasının Yanlışlıkla Kamuya Yararlı İşte Çalışma Cezasına Çevrilmesi

Adli sicil kaydında tekerrüre esas sabıkası bulunan sanık hakkında TCK’nin 58/3. maddesi gereğince TCK’nin 86/2. maddesinde belirtilen seçimlik cezalardan hapis cezası seçildikten sonra belirlenen 9 ay hapis cezasının, hapiste bırakılarak TCK’nin 58/6. maddesi gereğince mükerrirlere özgü infaz rejiminin uygulanmasına karar vermek gerekirken, TCK’nin 50/1-f maddesi gereğince 6 ay süre ile kamuya yararlı işte çalıştırma seçenek yaptırımına çevrilerek tekerrür hükümlerinin uygulanmasının imkansız hale getirilmesi aleyhe temyiz olmadığından bozma nedeni yapılmamıştır (Yargıtay 1. Ceza Dairesi 2022/3567 E. , 2022/4538 K.).

Mahkemenin Adli Para Cezasına Hükmederken Yapması Gereken İhtarat

Sanığa verilen adli para cezasının 5237 sayılı Kanun’un 52 nci maddesinin dördüncü fıkrası uyarınca taksitlendirilmesine karar verildikten sonra kararda “taksitlerden birinin zamanında ödenmemesi hâlinde geri kalan kısmın tamamının tahsil edileceği ve ödenmeyen adlî para cezasının hapse çevrileceği” ihtarı yerine “5237 sayılı Kanun’un 52 nci maddesinin dördüncü fıkrası ve 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 106 ncı maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca sanık tebliğ olunan ödeme emri üzerine belli süre içinde adli para cezasını ödemezse, Cumhuriyet savcısının kararı ile ödenmeyen kısma karşılık gelen gün miktarı hapis cezasına çevrilerek, hükümlünün iki saat çalışması karşılığı bir gün olmak üzere kamuya yararlı bir işte çalıştırılmasına karar verileceği, günlük çalışma süresi, en az iki saat ve en fazla sekiz saat olacak şekilde Denetimli Serbestlik Müdürlüğünce belirleneceği sanığın, hakkında hazırlanan programa ve denetimli serbestlik görevlilerinin bu kapsamdaki uyarı ve önerilerine uymaması hâlinde, çalıştığı günler hapis cezasından mahsup edilerek kalan kısmın tamamının açık ceza infaz kurumunda yerine getirileceği hususunun sanığa ihtarına,” ibaresi yazılmak suretiyle 5237 sayılı Kanun’un 52 nci maddesinin dördüncü fıkrasının son cümlesine aykırı davranıldığı değerlendirilmiş, bu hususun Yargıtay tarafından düzeltilmesi mümkün görülmüştür (Yargıtay 10.CD - Esas : 2021/17473, Karar : 2023/5848).

Kamuya Yararlı İŞte Çalışma Tedbiri Tekerrüre Esas Alınamaz

Sanık hakkında tekerrüre esas alınan Çardak Sulh Ceza Mahkemesi’nin 2012/63 esas, 2013/114 karar sayılı ilamı ile kısa süreli hapis cezasının TCK’nın 50/1-f maddesi uyarınca 6 ay süreyle kamuya yararlı işte çalışma seçenek yaptırımına çevrildiği, 5237 sayılı TCK’nın 58/2-a-b maddelerine göre sadece hapis veya adli para cezalarının tekerrüre esas alınabileceği ve TCK’nın 50/5. maddesi uyarınca da uygulamada asıl mahkumiyetin bu madde hükümlerine göre çevrilen adli para cezası veya tedbir olduğunun belirtildiği, bu itibarla söz konusu seçenek yaptırımdan ibaret mahkumiyet hükmünün tekerrüre esas alınamayacağının gözetilmemesi, bozma nedenidir (Yargıtay 2CD - Esas : 2020/24897 Karar : 2022/6883).

Mükerrirlere Özgü İnfaz Rejimi Kamuya Yararlı İşte Çalışanlar Hakkında Uygulanmaz

Mükerrirlere özgü infaz rejimi ve denetimli serbestlik tedbirlerinin yer aldığı 5275 sayılı Kanunun 108. maddesinde ise, yalnızca mükerrirler hakkında tayin olunan özgürlüğü bağlayıcı ceza olan hapis cezalarının ne şekilde infaz edileceği belirtilmiş olup, bu maddede 5237 sayılı TCK.unun 50/1-f maddesindeki seçenek yaptırımlardan kamuya yararlı bir işte çalıştırılma cezasının infazı konusunda her hangi bir düzenleme bulunmamaktadır.

5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunun 105. maddesinde kamuya yararlı bir işte çalıştırma cezasının infazı düzenlenmiş olup, bu maddede mükerrirler hakkında hükmolunan “ kamuya yararlı bir işte çalıştırma cezasının” infazına ilişkin bir düzenlemeye yer verilmemiştir.

Bu durumda, 5237 sayılı TCK.nun 58, 5275 sayılı Kanunun 105 ve 108. maddeleri birlikte değerlendirildiğinde, sanık hakkında kamuya yararlı bir işte çalıştırma cezasına hükmedilmesi karşısında; mükerrirlere özgü infaz rejiminin ve cezanın infazından sonra denetimlik serbestlik tedbirinin uygulanacağının belirtilemeyeceği, sonucu ortaya çıkmaktadır. Yukarıda açıklanan nedenlerle; sanık hakkında hükmolunan kamuya yararlı bir işte çalıştırma cezasının niteliği itibariyle 5237 sayılı TCK.nun 58. maddesi uyarınca mükerrirlere özgü infaz rejimine göre çektirilmesine ve cezanın infazından sonra denetimlik serbestlik tedbiri uygulanmasına karar verilemeyeceği gözetilmeden yazılı şekilde hüküm kurulması, bozma nedenidir (Yargıtay 2. Ceza Dairesi 2011/38343 E. , 2013/24990 K.).

Kamuya Yararlı İşte Çalışma Kararının Usulü

5237 sayılı TCK’nin 50/1-f maddesine göre sanığın kamuya yararlı bir işte çalıştırma yaptırımına karar verilmesi ile yetinilmesi gerekirken infazı kısıtlayacak şekilde “ağaç işleri ile ilgili kamuya yararlı bir işte çalıştırılmaya çevrilmesine” şeklinde seçenek yaptırım uygulanmasına karar verilmesi,

Bozmayı gerektirmiş, o yer Cumhuriyet Savcısının temyiz itirazları bu itibarla yerinde görülmüş olduğundan hükmün bu sebepten dolayı 5320 sayılı Yasanın 8/1. maddesi ile yürürlükte bulunan 1412 sayılı CMUK’un 321. maddesi uyarınca isteme aykırı BOZULMASINA, ancak bu husus yeniden yargılamayı gerektirmediğinden CMUK’un 322. maddesi gereğince, hüküm fıkrasının TCK’nin 50/1-f maddesinin uygulanmasına ilişkin paragrafındaki, “7 AY 15 GÜN SÜRE İLE AĞAÇ İŞLERİYLE İLGİLİ KAMUYA YARARLI BİR İŞTE ÇALIŞTIRMAYA ÇEVRİLMESİNE” ibarelerinin kaldırılarak yerine “7 AY 15 GÜN SÜRE İLE KAMUYA YARARLI BİR İŞTE ÇALIŞTIRMAYA ÇEVRİLMESİNE” ibarelerinin eklenmesi ve diğer kısımların aynen bırakılması suretiyle usul ve yasaya uygun hükmün DÜZELTİLEREK ONANMASINA, karar verildir (Yargıtay 3. Ceza Dairesi 2014/22907 E. , 2014/40162 K.).

Kamuya Yararlı İşte Çalıştırma Tedbirinin İnfazı Halinde Düşme Kararı Verilemez

Ceza ve İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Tüzüğü’n 51/6 maddesinin f fıkrası ise: “Kesinleşen kamuya yararlı bir işte çalışma yaptırımını içeren ilâm Cumhuriyet başsavcılığına verilir. Cumhuriyet başsavcılığınca ilâm, denetimli serbestlik ve yardım merkezi şube müdürlüğü ya da bürosuna gönderilir. Bu birim tarafından, yapılacak tebligatta on gün içinde hükümlünün kararın infazı için başvurması istenir. Hükümlünün haklı, geçerli ve gerektiğinde belgelendirilebilen mazereti olmaksızın on gün içinde gelmemesi ve otuz gün içinde seçenek yaptırımın infazına başlanmaması hâlinde durum Cumhuriyet Başsavcılığı aracılığı ile mahkemeye bildirilir.” hükümlerini düzenlemiştir.

İncelenen somut olayda, sanığın, hakaret ve tehdit suçlarından mahkumiyetine karar verildiği, verilen mahkumiyet kararlarının TCK’nın 50/1-f fıkrası uyarınca kamuya yararlı işte çalıştırma tedbirine çevrildiği, her iki suçtan verilen kamuya yararlı işte çalıştırma tedbirinin infazının tamamlandığı, yerel Mahkemece 05.02.2015 ve 25.07.2016 tarihli ek kararlarla, sanığın TCK’nın 50/1-f fıkrası uyarınca uygulanan tedbire ait yükümlülükleri yerine getirdiğinden bahisle düşme kararı verildiği görülmektedir.

Ancak, yukarıda açıklanan mevzuat kapsamı değerlendirildiğinde, sanığın, kamuya yararlı işte çalıştırma tedbirine ait yükümlülükleri yerine getirmesi sonrasında düşme kararı verileceğine dair herhangi bir hüküm bulunmadığı, hukuken geçersiz nitelikteki bahsi geçen düşme kararlarının YOK HÜKMÜNDE olduğu anlaşıldığından, kanun yararına bozma talebi hususunda karar verilmesine yer olmadığı şeklinde karar verilmesi gerekmiştir (Yargıtay 18. Ceza Dairesi 2017/489 E. , 2017/3345 K.).

Tekerrür Uygulanan Hükümlünün Cezası Kamuya Yararlı İşte Çalıştırma Cezasına Çevrilemez

Adli sicil kaydında, tekerrüre esas sabıka kaydı bulunan sanık hakkında TCK’nin 86/2, 86/3-a ve 62. maddeleri gereğince belirlenen 5 ay hapis cezasının TCK’nin 50/1-f maddesi gereğince mahkum olduğu cezanın yarısı kadar kamuya yararlı bir işte çalıştırma seçenek tedbirine çevrilmek suretiyle, TCK’nin 58. maddesinde düzenlenen tekerrür hükümlerinin uygulama imkanının ortadan kaldırılması, aleyhe temyiz olmadığından bozma nedeni yapılmamıştır (Yargıtay 3. Ceza Dairesi 2019/14625 E. , 2019/22773 K.).

Denetimli Serbestlik Kapsamında Kamuya Yararlı İşte Çalışmanın İhlali Sayılamayacak Hal

Denetimli serbestlik tedbiri uygulanmak suretiyle cezasının infazına karar verilen hükümlünün sigortalı olarak bir işte çalıştığından bahisle kamuya yararlı işte çalıştırma tedbirine ara verilmesi talebinde bulunması üzerine Denetimli Serbestlik Müdürlüğünün 08/06/2015 tarihli ve 2015/181 sayılı kararı ile sigortalı olarak bir işte çalıştığı süre boyunca kamu yararına çalışma yükümlülüğünün durdurulmasına karar verildiği, denetimli serbestlik müdürlüğü görevlilerince hükümlünün beyan ettiği işyerinde çalışmadığının tespiti üzerine durumun yükümlülük ihlali olarak kabulüyle hükümlünün uyarılmasına karar verildiği, hükümlünün sonrasında imza yükümlülüğünü ihlal ettiğinin tespiti nedeniyle yükümlülük ihlalinde ısrar ettiği gerekçesiyle kapalı ceza infaz kurumuna iadesine karar verildiği anlaşılmış ise de; Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliğinin 84/7. maddesinde “Hükümlünün;

a) Çalışmasına engel bir sağlık problemi olduğunu,

b) Örgün eğitime devam ettiğini,

c) Bir iş sözleşmesine dayanarak çalıştığını,

ç) Kendi işini kurduğunu ve işlettiğini,

belgelendirmesi ve bu nedenle kamuya yararlı işte çalışma yükümlülüğünün kaldırılmasını talep etmesi durumunda, ileri sürülen mazeretlerin doğruluğu ve haklılığı araştırılır. Gerekirse komisyon tarafından yükümlülüğün infazına ara verilir. Bu durumda, hükümlünün sağlık problemi, eğitime devam etme durumu, belirttiği işte bir iş sözleşmesine dayanarak çalışıp çalışmadığı ya da kurduğu ve işlettiği işi devam ettirip ettirmediği, koşullu salıverme süresinin sonuna kadar denetlenir. Hükümlünün, yanlış beyanda bulunduğunun anlaşılması veya mazeretin ortadan kalkması halinde yükümlülüğün kalan kısmının infazına devam edilir.” şeklindeki düzenlemeye nazaran hükümlünün beyanının doğru olmadığının tespiti halinde mevcut durumun yükümlülük ihlali olarak nitelendirilemeyeceği, hükümlünün kamuya yararlı işte çalışma yükümlülüğünün uygulanmasına başlanması gerektiği gözetilmelidir (Yargıtay 1. Ceza Dairesi 2016/3361 E. , 2016/4161 K.).