Çocuk Mahkemelerinin Görevi Nedir?

Çocuk mahkemeleri, esasen asliye ceza mahkemesi tarafından yargılanması gereken suçlar ile ilgili yaş küçüklüğü nedeniyle suça sürüklenen çocuklar hakkında açılan davalara bakmakmakla görevlidir (5395 Sayılı Kanun md. 26/1).

Çocuk ağır ceza mahkemeleri ise, çocukların işlediği ve esasen ağır ceza mahkemesi tarafından yargılanması gereken suçlarla ilgili yaş küçüklüğü nedeniyle çocuklar hakkında açılan davalara bakmakla görevlidir (5395 Sayılı Kanun md. 26/2).

Çocuk kavramı, 18 yaşını tamamlamamış tüm bireyleri kapsamaktadır. 18 yaşından küçük herkes çocuk sayılır. Bu yaştan küçüklerin işlediği suçları yargılayacak mahkemelerin kendi arasında nasıl işbölümü yapacağı, yani yargılamayı çocuk mahkemesi tarafından mı yoksa çocuk ağır ceza mahkemesi tarafından mı yapılacağı suç vasfına göre belirlenir. Çocuk yargılamasının konusu olan aynı suç, 18 yaşından büyükler için asliye ceza mahkemesinin görevine giriyorsa çocuk mahkemesi, ağır ceza mahkemesinin görevine giriyorsa çocuk ağır ceza mahkemesi görevlidir.

Bir suç nedeniyle savcılık soruşturması aşamasında mahkeme tarafından verilmesi gereken kararlar Sulh Ceza Hakimliği tarafından verilir.

Çocuk Mahkemeleri Nerelerde ve Nasıl Kurulur?

Çocuk mahkemelerinin yargı çevresi, kurulduğu il ve ilçenin idari sınırları dikkate alınarak belirlenir. Çocuk ağır ceza mahkemelerinin yargı çevresi, bulundukları il merkezi ve ilçeler ile bunlara adli yönden bağlanan ilçelerin idari sınırlarıdır.

Uygulamada çocuk ağır ceza mahkemelerinin birkaç adliyenin sınırlarını da kapsadığı görülmektedir. Örneğin, İstanbul Bakırköy Çocuk Ağır Ceza Mahkemesi, Küçükçekmece, Büyükçekmece ve Bakırköy adliyelerinin sınırları içerisinde kalan tüm idari birimlerde işlenen ağır ceza mahkemesinin görevine giren tüm suçlara bakmakla yetkilidir.

Coğrafi durum ve iş yoğunluğu göz önünde tutularak çocuk mahkemeleri ile çocuk ağır ceza mahkemelerinin yargı çevresinin belirlenmesine veya değiştirilmesine Adalet Bakanlığının önerisi üzerine Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca karar verilir.

Çocuk Mahkemelerinin Yapısı Nasıldır?

Çocuk mahkemeleri, asliye ceza mahkemesi statüsüne eşdeğerde olduğundan, asliye ceza mahkemeleri hakkındaki düzenleme çocuk mahkemeleri için de geçerlidir.

Çocuk mahkemeleri tek hakimlidir. Çocuk mahkemelerinde Cumhuriyet savcısı bulunmaz. Ancak, verilen hükümler ile tutuklamaya veya salıverilmeye ilişkin kararlara karşı Cumhuriyet savcısının kanun yoluna başvurabilmesi amacıyla dosya Cumhuriyet başsavcılığına gönderilmelidir (5320 Sayılı CMK Yürürlük Kanunu md. 9).

Çocuk ağır ceza mahkemeleri ise, bir savcı, iki üye hakim ve mahkeme başkanı hakimden oluşmaktadır. Mahkeme mutlaka bir başkan ve iki üye ile toplanır (5235 Sayılı Kanun md. 9).

Çocuk ağır ceza mahkemelerinde müzakere sistemi vardır. Çünkü, mahkeme 3 hakim ile toplandığından duruşmanın yönetimi dışındaki tüm kararlarların oy birliği ile alınması gerekir.

Çocuk Mahkemesi Hakiminin Koruyucu ve Destekleyici Tedbir Kararı Alması

Suç işlesin veya işlemesin çocuklar hakkında her türlü koruyucu ve detekleyici tedbiri alma görevi çocuk mahkemesi hakimine aittir (5395 Sayılı Çocuk Koruma Kanunu md. 71/1). Çocuk hakimi, çocuğun velisinin, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu ve Cumhuriyet savcısının talebi üzerine veya kendiliğinden çocuğu koruyucu ve destekleyici tedbirler almakla görevlidir.

Destekleyici ve koruyucu tedbir kararı alınmadan önce çocuk hakkında sosyal inceleme yapılır. Tedbir kararı alınmadan önce hem çocuk hem de diğer ilgililer dinlenir. Çocuk hakimi tedbir kararı alırken çocuğun görüşünü de dikkate alınmalıdır. Sosyal inceleme neticesinde hakkında destekleyici ve koruyucu tedbir alınmasına karar verilen çocuk, denetim altına da alınabilir.

Koruyucu ve destekleyici tedbirler, çocuğun öncelikle kendi aile ortamında korunmasını sağlamaya yönelik danışmanlık, eğitim, bakım, sağlık ve barınma konularında alınacak tedbirlerdir.

Barınma tedbiri, barınma yeri olmayan çocuklu kimselere veya hayatı tehlikede olan hamile kadınlara uygun barınma yeri sağlamaya yönelik bir tedbirdir. Barınma tedbiri uygulanan kimselerin, talepleri hâlinde kimlikleri ve adresleri gizli tutulur.

Tehlike altında bulunmadığının tespiti ya da tehlike altında bulunmakla birlikte veli veya vasisinin ya da bakım ve gözetiminden sorumlu kimsenin desteklenmesi suretiyle tehlikenin bertaraf edileceğinin anlaşılması hâlinde; çocuk, bu kişilere teslim edilir.

Çocuk hakkında tedbirin uygulanması, onsekiz yaşın doldurulmasıyla kendiliğinden sona erer. Ancak hâkim, eğitim ve öğrenimine devam edebilmesi için ve rızası alınmak suretiyle tedbirin uygulanmasına belli bir süre daha devam edilmesine karar verebilir.

Çocuk mahkemesi hakiminin tedbir kararlarına itiraz edilebilir. Tedbire itiraz halinde, itirazı bir sonraki çocuk mahkemesi inceler. Örneğin, İstanbul 3. Çocuk Mahkemesi hakimi tarafından verilen tedbir kararına, İstanbul 4. Çocuk Mahkemesi’ne itiraz edilecektir.

Çocuk Mahkemelerinin Kararlarına İtiraz Kanun Yolu

Tüm ceza mahkemelerinde olduğu gibi çocuk ceza mahkemelerinin itiraz yolu açık olan ara kararlarına karşı itiraz yolu açıktır. Ara karar davayı sonuçlandırmayan tüm kararları nitelemek için kullanılır. Örneğin, adli kontrol kararı, tutuklama kararı, tutukluluğun devamı kararı gibi kararlara karşı itiraz yolu açıktır.

Çocuk mahkemelerinin kararına karşı itiraz, hükmün gerekçesiyle birlikte öğrenildiği tarihten itibaren iki hafta içinde yapılabilir.

Çocuk Mahkemeleri Kararlarına Nereye İtiraz Edilir?

Çocuk mahkemesi hakimi tarafından verilen kararlara yapılacak itirazlar, yargı çevresinde bulundukları çocuk ağır ceza mahkemesi tarafından incelenir.

Çocuk ağır ceza mahkemesi tarafından verilen kararlara yapılan itirazlar, o yerde birden çok çocuk ağır ceza mahkemesi varsa, numara olarak kendisini izleyen mahkemeye; son numaralı mahkeme için birinci mahkemeye; o yerde sadece bir çocuk ağır ceza mahkemesi varsa, en yakın çocuk ağır ceza mahkemesine aittir.

Çocuk Mahkemeleri Kararlarına İstinaf Kanun Yolu

Çocuk mahkemelerinin son kararlarına, yani davayı sonuçlandıran hüküm niteliğindeki kararlarına karşı istinaf başvurusu yapılabilir.

15 sene ve daha fazla hapis cezaları başvuru olmasa bile kendiliğinden istinaf incelemesine tabi tutulur.

Çocuk mahkemelerinin aşağıdaki kararları aleyhine istinaf kanun yoluna başvurulamaz:

• 15.000 TL ve daha az adli para cezasına ilişkin hükümler aleyhine istinaf başvurusu yapılmaz.

• Üst sınırı 500 günü geçmeyen adli para cezası gerektiren suçlar nedeniyle verilen “beraat kararları” kesindir. Bu kararlar aleyhine istinaf başvurusu yapılmaz. (CMK md. 272/3-b).

• Özel kanunlarda kesin olduğu belirtilen hükümlere karşı istinaf kanun yoluna başvurulamaz.

Avukat Baran Doğan