Takdiri İndirim (İyi Hal İndirimi) Nedenleri Nelerdir? (TCK 62)

Uygulamada iyi hal indirimi olarak da bilinen takdiri indirim, 5237 sayılı TCK’nın 62. maddesinde düzenlenmiştir. Takdiri indirim (iyi hal indirimi) uygulayıp uygulamama konusunda yargılamayı yapan hakimin takdir hakkı vardır. Ancak, hakim, takdir hakkını yasaya ve somut olaya uygun bir şekilde kullanmak zorundadır.

Yargılamayı yapan hakim takdiri indirim nedeni olarak sadece aşağıdaki nedenleri göz önünde bulundurabilir (TCK m.62/2):

1. Failin geçmişi,

2. Failin sosyal ilişkileri,

3. Falin fiilden sonraki ve yargılama sürecindeki pişmanlığını gösteren davranışları,

4. Cezanın failin geleceği üzerindeki olası etkileri.

Ancak failin duruşmadaki mahkemeyi etkilemeye yönelik şeklî tutum ve davranışları, takdiri indirim nedeni olarak dikkate alınmaz. Takdiri indirim (iyi hal indirimi) uygulanmaması halinde mahkeme kararında bunun gerekçesi yazılmalıdır. Takdiri indirim uygulanmış ise, hangi takdiri indirim nedenlerinin uygulandığı da mahkeme kararının gerekçesinde gösterilmelidir (TCK m.62/2).

Takdiri indirim nedenleri, 12.05.2022 tarihli ve 7406 sayılı yasayla sınırlı bir şekilde kanunda sayılmıştır. Yukarıdaki dört maddede yer alan gerekçeler dışında herhangi bir gerekçeyle takdiri indirim uygulanması kanuna aykırıdır.

Takdiri İndirim Oranı Nedir?

Takdiri indirim uygulanması halinde failin cezasında hangi oranda ne kadar ceza indirimi yapılacağı kanunda açıkça belirlenmiştir. Buna göre; fail yararına cezayı hafifletecek takdiri nedenlerin varlığı halinde, ceza indirimi şu şekilde uygulanır:

• Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine, müebbet hapis cezasına hükmedilir.

• Müebbet hapis cezası yerine, yirmibeş yıl hapis cezasına hükmedilir

• Diğer tüm süreli hapis ve adli para cezalarının altıda birine (1/6) kadarı indirilir (TCK m.62/1). Örneğin, 6 yıl süreli hapis cezasına mahkum edilen sanığın cezası 1/6 oranında takdiri indirim (iyi hal indirimi) uygulandığında 5 yıla düşecektir.

Takdiri İndirim (İyi Hal İndirimi) Uygulaması Şartları

I- Hakimin takdiri indirim (iyi hal indirimi) uygulanması konusundaki takdir yetkisi sınırsız değildir, takdiri indirimin uygulanmamasına dair kararlar denetime elverişli olacak şekilde gerekçeli olarak verilmek zorundadır.

Not: 12.05.2022 taih ve 7406 sayılı kanunla takdiri indirim nedenleri dört indirim nedeniyle sınırlandırılmıştır.

TCK’nın 62. maddesinde takdiri indirim nedenleri, “Takdiri indirim nedeni olarak, failin geçmişi, sosyal ilişkileri, fiilden sonraki ve yargılama sürecindeki davranışları, cezanın failin geleceği üzerindeki olası etkileri gibi hususlar göz önünde bulundurulabilir. Takdiri indirim nedenleri kararda gösterilir” şeklinde düzenlenmiştir. 5237 sayılı TCK’nun 62. maddesinin ikinci fıkrasında takdiri indirim nedenleri sayıldıktan sonra “gibi” denilmek suretiyle takdiri indirim nedenlerinin kanunda sayılanlarla sınırlı olmadığı, aksine bunların örnek olarak belirtildiği açıkça vurgulanmıştır. Burada sayılan “failin geçmişi, sosyal ilişkileri, fiilden sonraki ve yargılama sürecindeki davranışları, cezanın failin geleceği üzerindeki olası etkileri” gibi nedenler, uygulamada hâkimi sınırlayıcı değil yol gösterici nitelikteki gerekçelerdir. Bunun sonucu olarak da 5237 sayılı TCK’nun, takdiri indirim nedenleri yönünden sınırlayıcı sistemi değil, serbest değerlendirme sistemini benimsediği kabul edilmektedir.

Serbest takdir sisteminin bir gereği olarak da olayda sanık yararına takdiri indirimin uygulanmasını gerektiren nedenlerin varlığını veya yokluğunu belirleme yetkisi yargılamayı yapan hâkime ait olacaktır. Zira yargılama süreci boyunca maddi gerçeğe ulaşma ve adaleti sağlama yolunda çaba harcayan hâkim, sanığı birebir gözlemleyen ve bu bağlamda takdiri indirim nedenlerinin varlığı ya da yokluğunu en iyi tespit edebilecek konumdaki kişidir. Hâkim; “failin geçmişi, sosyal ilişkileri, fiilden sonraki ve yargılama sürecindeki davranışları, cezanın failin geleceği üzerindeki olası etkileri”nin yanında, her somut olaya göre değişebilecek ve önceden öngörülemeyecek nedenleri de birlikte değerlendirerek bu hususta hak, adalet ve nasafet kurallarına uygun biçimde uygulama yapacaktır. Ancak hâkimin bu konudaki takdir yetkisi sınırsız değildir. Bütün kararlarda olduğu gibi takdiri indirimin uygulanmasına veya uygulanmamasına ilişkin kararlar da gerekçeli olmalıdır. Bununla birlikte gösterilen gerekçelerin hak, adalet ve nasafet kuralları ile dosya içeriğine uygunluğunun Yargıtay denetimine tâbi olacağında da şüphe bulunmamaktadır. Anayasamızın 141 ve 5271 sayılı CMK’nun 34. maddeleri uyarınca bütün mahkeme kararlarının gerekçeli yazılması zorunludur. Gerekçe, verilen hükmün dayanaklarının akla, hukuka ve dosya içeriğine uygun olarak izah edilmesidir. Yasal ve yeterli olmayan, dosya içeriğine uymayan bir gerekçeyle karar verilmesi hem kanun koyucunun amacına uygun düşmeyecek, hem de tarafları tatmin etmeyerek keyfiliğe yol açacaktır. Bu açıklamalar ışığında uyuşmazlık konusu değerlendirildiğinde; yerel mahkemece TCK’nun 62. maddesinin uygulanıp uygulanmayacağına ilişkin olarak, sanığın geçmişi, sosyal ilişkileri, fiilden sonraki ve yargılama sürecindeki davranışları ve cezanın sanığın geleceği üzerindeki olası etkileri gibi hususlar değerlendirilmeden, sadece hüküm fıkrasında yer verilen “başkaca artırıma ve indirime kanunen ve takdiren yer olmadığına” şeklindeki bir açıklamanın, kanun koyucunun aradığı anlamda yasal ve yeterli bir gerekçe niteliğinde olmadığı kabul edilmelidir (CGK-K.2017/22).

II- Takdiri indirime ilişkin kanuni nedenler değerlendirilmeden takdiri indirimin (iyi hal indirimi) uygulanmamasına karar verilemez.

TCK’nın 62. maddesinde öngörülen “failin geçmişi, sosyal ilişkileri, fiilden sonraki ve yargılama sürecindeki davranışları, cezanın failin geleceği üzerindeki olası etkileri” gibi hususlar değerlendirilmeden “lehlerine takdiri indirim nedeni görülmediğinden” biçimindeki kanuni olmayan ve yetersiz gerekçe ile takdiri indirimin uygulanmaması, bozma nedenidir(Y18CD-K.2020/662).

III- Sanığın suçu inkar etmesi, takdiri indirim nedenlerinin (iyi hal indiriminin) uygulanmaması gerekçesi olarak kabul edilemez.

TCK’nın 62. maddesinde öngörülen “failin geçmişi, sosyal ilişkileri, fiilden sonraki ve yargılama sürecindeki davranışları, cezanın failin geleceği üzerindeki olası etkileri” gibi hususlar değerlendirilmeden “sanığın inkarı nedeniyle” biçimindeki kanuni olmayan ve yetersiz gerekçe ile takdiri indirimin uygulanmaması, bozma nedenidir (Y18CD-K.2020/2152).

IV- Sanığın lehe hükümlerin uygulanması talebi takdiri indirimi de kapsar.

Sanığın 25/03/2010 tarihli duruşmadaki lehe hükümlerin uygulanması talebinin, TCK’nın 62. maddesindeki takdiri indirim uygulanmasını da kapsadığı gözetilerek, CMK’nın 230/1-d maddesi uyarınca, bu hususta kanuni dayanakları da gösterilerek olumlu veya olumsuz bir karar verilmemesi, bozma nedenidir (Y18CD-K.2020/1997).

V- Geçmişte hakkında herhangi bir suç kaydı ve sabıkası bulunmayan ve dosyaya yansıyan olumsuz bir davranışı tespit edilemeyen sanık hakkında takdiri indirim (iyi hal indirimi) uygulanmalıdır.

Takdiri indirim nedeni olarak; failin geçmişi, sosyal ilişkileri, fiilden sonraki ve yargılama sürecindeki davranışları, cezanın failinin geleceği üzerindeki olası etkileri gibi hususların göz önünde bulundurulması gerektiği gözetilmeden geçmişte hakkında herhangi bir suç kaydı ve sabıkası bulunmayan ve dosyaya yansıyan olumsuz bir davranışı tespit edilemeyen sanık hakkında yazılı şekilde yeterli olmayan gerekçe ile TCK’nın 62. maddesinin uygulanmasına yer olmadığına karar verilmesi (Y16CD -K.2019/4776)

Takdiri indirim nedeni olarak sanığın geçmişi, sosyal ilişkileri, fiilden sonraki ve yargılama sürecindeki davranışları, cezanın sanığın geleceği üzerindeki olası etkileri gibi hususlar karar yerinde tartışılıp değerlendirilmeden, soruşturma ve sorgu aşamasındaki verdiği ifadeler ile de mahkemeye yardımcı olduğu anlaşılan, olumsuz kişiliğine yahut davranışına dair dosyaya yansıyan bir tespit bulunmayan, geçmişte de sabıkası olmayan sanık hakkında yerinde olmayan gerekçe ile TCK’nın 62. maddesinin uygulanmasına yer olmadığına karar verilmesi, bozma nedenidir (Y16CD-K.2019/4897).

VI- Takdiri indirim (iyi hal indirimi) uygulanan sanığa diğer kişiselleştirme kurumları da uygulanmalıdır. Aksi takdirde, kişiselleştirme kurumlarının neden uygulanmadığının gerekçeli bir şekilde izah edilmesi gerekir.

Sanığın fiilden sonraki ve yargılama sürecindeki davranışları olumlu değerlendirilerek hakkında takdiri indirim uygulanmasına karşın, suç tarihinde adli sicil kaydı bulunmayan sanık hakkında yasal koşullar yeterince irdelenmeden, sanığın duruşmadaki hangi tutum ve davranışının ve hangi kişilik özelliklerinin yeniden suç işlemeyeceği kanaatine dayanak olarak görüldüğü, denetime olanak sağlayacak biçimde somut olarak açıklanıp gösterilmeden, sanık hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına, ertelemeye ve seçenek tedbirlere çevrilmesine yer olmadığına karar verilmesi, bozma nedenidir (Y18CD-K.2020/564)

VII- Suç teşkil eden olaydan sonra olumlu davranışlar sergileyen, mahkemeye saygılı bir tutum takınan ve pişmanlığını dile getiren sanığa iyi hal indirimi uygulanmalıdır.

Suç tarihi itibarıyla sabıkası olmayan, olaydan sonra köy muhtarını arayarak olay yerine cankurtaran çağırılmasını isteyen ve suçta kullandığı av tüfeğini yanına alarak aynı gün kolluk kuvvetlerine teslim olan, yargılama aşamasında maktullerin yakınlarından özür dileğini belirterek pişmanlığını dile getiren, 5 celse süren yargılama boyunca Mahkemeye saygılı bir tutum sergileyen ve herhangi olumsuz bir davranışı da dosyaya yansımayan sanık hakkında, cezanın bireyselleştirilmesi kapsamında TCK’nın 62. maddesinde düzenlenen takdiri indirim hükmünün uygulanmasında bir isabetsizlik bulunmadığı kabul edilmelidir (CGK-K.2020/531).

İyi Hal Ceza İndirimi (Takdiri İndirim) Nasıl Hesaplanır?

İyi hal nedeniyle ceza indirimi, 5237 sayılı TCK’nın 61. maddesinde yer alan cezanın belirlenmesi prosedürüne uygun bir şekilde ortaya çıkan süreli hapis cezası veya adli para cezası miktarı üzerinden 1/6 oranında yapılır. Suçun karşılığı olarak belirlenen temel cezada tüm arttırım ve indirimler yapıldıktan sonra kalan ceza miktarı üzerinden en son 1/6 oranında iyi hal indirimi (takdiri indirim) uygulanır.

Örneğin, nitelikli dolandırıcılık suçu nedeniyle TCK m.158 gereği 5 yıl hapis cezasına çarptırılan sanığın mağdurun zararını kovuşturma aşamasında karşılaması halinde etkin pişmanlık nedeniyle cezasından 1/2 oranında indirim yapılacaktır. Son olarak sanığın kalan 2 yıl 6 ay hapis cezası üzerinden 1/6 oranında “iyi hal indirimi” (takdiri indirim) uygulanacaktır.

Takdiri indirim, diğer bir deyişle iyi hal indirimi, takdir hakkı olaya uygun kullanıldığında bir ceza indirimi nedeni olarak cezanın bireyselleştirilmesini sağlayan önemli bir ceza hukuku kurumudur.

Avukat Baran Doğan