Sanığın Sorgusundan Önce Yapılacak İtirazlar Nelerdir?

Av. Kadir Tunç¹

Sanığın sorgusuna başlamadan önce mahkemenin çözmesi gereken üç sorun ortaya çıkabilir:

• Mahkemenin yetkisiz olduğu, yani yetkisizlik itirazı,

• Hakimin tarafsızlığını şüpheye düşüren nedenler dolayısı ile hakimin reddi talebinin olması,

• Sanığın sorgusunda savunmasını Türkçeden başka bir dilde yapacak olması halinde tercüman bulundurmadır.

Yetkisizlik İtirazı

Madde 18 - (1) Sanık, yetkisizlik iddiasını, ilk derece mahkemelerinde duruşmada sorgusundan, bölge adliye mahkemelerinde incelemenin başlamasından ve duruşmalı işlerde inceleme raporunun okunmasından önce bildirir.

(2) Yetkisizlik iddiasına ilişkin karar, ilk derece mahkemelerinde sanığın sorgusundan önce, bölge adliye mahkemelerinde duruşmasız işlerde incelemenin hemen başlangıcında, duruşmalı işlerde inceleme raporu okunmadan önce verilir. Bu aşamalardan sonra yetkisizlik iddiasında bulunulamayacağı gibi mahkemeler de bu hususta re’sen karar veremez.

(3) Yetkisizlik kararlarına karşı itiraz yoluna gidilebilir.

Sanığın sorgusuna başlamadan önce sanığın yetkisizlik konusunda bir itirazı var ise bunu sorgusuna başlanmadan önce yapması gerekir. Yetkisizlik itirazı ilk itirazlardandır. Yetkisizlik itirazı süresinde yapılmış ve reddedilmişse bu karara karşı itiraz yoluna gidilebilir. Bu hususta verilecek karar aleyhine ancak esas hükümle temyiz yoluna başvurulurken diğer nedenlerle birlikte gidilir. Yetki kuralına uyulmamış olması mutlak bozma nedenidir. Yetkili mahkeme suçun işlendiği yer mahkemesidir.(CMK m. 11/1)

Görevsizlik kararı kamu düzenine ilişkin olup davanın her aşamasında ileri sürülebiliyor ise de yetkisizlik itirazı ile birlikte ileri sürülmesinde sakınca olmadığı gibi savunma açısından bir bütünlük arz edeceği kanaatindeyim.

Yer bakımından yetki kuralları da kamu düzeninden olup, sanık için teminat oluşturmaktadır. Bunun aksini söylemek tabii hâkim ilkesine aykırı olacaktır. Zira tabii hâkim yer bakımında yetkili hâkimdir.²

Duruşmada iddianamenin okunmasından sonra yetkisizlik kararının verilemeyeceği gözetilmeden Rize Asliye Ceza Mahkemesinin bu kararına dayanılarak Zeytinburnu Asliye Ceza Mahkemesinde duruşmaya devamla hükümlülük kararı verilmesi, bozmayı gerektirmiştir. ³

Hakimin Tarafsızlığını Şüpheye Düşüren Nedenler Dolayısı İle Hakimin Reddi Talebi

Madde 25 - (1) Tarafsızlığını şüpheye düşürecek sebeplerden dolayı bir hâkimin reddi, ilk derece mahkemelerinde sanığın sorgusu başlayıncaya; duruşmalı işlerde bölge adliye mahkemelerinde inceleme raporu ve Yargıtay’da görevlendirilen üye veya tetkik hâkimi tarafından yazılmış olan rapor üyelere açıklanıncaya kadar istenebilir. Diğer hâllerde, inceleme başlayıncaya kadar hâkimin reddi istenebilir.

(2) Sonradan ortaya çıkan veya öğrenilen sebeplerle duruşma veya inceleme bitinceye kadar da hâkimin reddi istenebilir. Ancak bu istemin, ret sebebinin öğrenilmesinden itibaren yedi gün içinde yapılması şarttır.

Hâkimin davaya bakmaktan yasaklı olduğu hallerde ret sebepleri her zaman ileri sürülebilir. Fakat tarafsızlığını kuşkuya düşürecek durumların gelişmesi durumunda ise kanun sınırlama getirmiş olup bunun sanığın sorgusu başlamadan önce yapılması gerekir. Sonradan ortaya çıkan durumlar açısından da ret isteminde bulunabilinir fakat bunun sebebi öğrendikten 7 gün içinde yapılması şarttır.

Tercüman bulundurulacak hâller

Madde 202 - (1) Sanık veya mağdur, meramını anlatabilecek ölçüde Türkçe bilmiyorsa; mahkeme tarafından atanan tercüman aracılığıyla duruşmadaki iddia ve savunmaya ilişkin esaslı noktalar tercüme edilir.

(2) Engelli olan sanığa veya mağdura, duruşmadaki iddia ve savunmaya ilişkin esaslı noktalar, anlayabilecekleri biçimde anlatılır.

(3) Birinci ve ikinci fıkra hükümleri, soruşturma evresinde dinlenen şüpheli, mağdur veya tanıklar hakkında da uygulanır. Bu evrede tercüman, hâkim veya Cumhuriyet savcısı tarafından atanır.

(4) Ayrıca sanık;

• a) İddianamenin anlatılması,

• b) Esas hakkındaki mütalaanın verilmesi,

üzerine sözlü savunmasını, kendisini daha iyi ifade edebileceğini beyan ettiği başka bir dilde yapabilir. Bu durumda tercüme hizmetleri, beşinci fıkra uyarınca oluşturulan listeden, sanığın seçeceği tercüman tarafından yerine getirilir. Bu tercümanın giderleri Devlet Hazinesince karşılanmaz. Bu imkân, yargılamanın sürüncemede bırakılması amacına yönelik olarak kötüye kullanılamaz.

(5) Tercümanlar, il adlî yargı adalet komisyonlarınca her yıl düzenlenen listede yer alan kişiler arasından seçilirler. Cumhuriyet savcıları ve hâkimler yalnız bulundukları il bakımından oluşturulmuş listelerden değil, diğer illerde oluşturulmuş listelerden de tercüman seçebilirler. Bu listelerin düzenlenmesine ilişkin usul ve esaslar yönetmelikle belirlenir.

5271 sayılı CMK mağdurunda haklarının korunması ilkelerine yer vermiştir. Meramını anlatamayacak derecede Türkçe bilmeyen sanık ve mağdura mahkeme tercüman atayacaktır. Sağır ve dilsiz olan sanığa veya suç mağduruna yapılacak açıklamalar yazı ile bildirilecektir. Bu kişilere atanan tercüman iddia ve savunmaya ilişkin esaslı noktaları taraflara tercüme edecektir. Bu hüküm buyurucu nitelikte olup, yerine getirilmemesi bozmayı gerekçesidir. Soruşturma evresinde ise tercüman hâkim veya C. Savcısı tarafından atanır. Tercümanlarla ilgili CMK’nın başka maddelerinde Özel hüküm bulunmadığından, haklarında tanık ya da bilirkişiler için öngörülen hükümlerin uygulanması gerekir.⁴

Avukat Baran Doğan