Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Basvuru Yol Haritası

Av. Mehmet Erbil¹

1. Anayasa Mahkemesinin zaman bakımından yetkisi.

2. Anayasa mahkemesine kimler başvurabilir?

3. Yabancı ülke vatandaşlarının bireysel başvuru yapma hakları.

4. Hangi hakların ihlali halinde bireysel başvuru yapılabilir.

5. Bireysel başvuruda 30 günlük süre kuralı.

6. Başvuru yapılabilmesi için olağan kanun yollarının tüketilmesi kuralı.

7. Bireysel başvuru formunun doldurulması.

8. Başvuruya dayanak teşkil eden belgelerin ve kararların eklenmesi.

9. Tedbir talebi.

10. Başvuru formunda neler talep edilmelidir?

11. Bireysel başvuru dosyasının gönderilmesi.

A- Anayasa Mahkemesinin zaman bakımından yetkisi

Anayasa Mahkemesi, 23 Eylül 2012 tarihinden sonra kesinleşen idari işlem ve mahkeme kararları yönünde yapılan bireysel başvuruları incelemektedir. 23 Eylül 2012 tarihinden önce kesinleşen işlem ve dosyalar yönünde yapılan bireysel başvuruları zaman bakımından yetkisiz olduğu gerekçesiyle kabul edilemez bulmaktadır.

B- Anayasa Mahkemesine kimler başvurabilir?

Anayasada, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde ve Türkiye’nin taraf olduğu ekli protokollerde ortaklaşa güvence altına alınan temel hak ve özgürlüklerden herhangi birisinin kamu gücü tarafından ihlal edildiğini düşünen herkes bireysel başvuru yapabilir. Başvuruyu hakkı ihlal edilen kişi bizzat veya vekalet vereceği bir avukat aracılığı ile yapılabilir. Yaşı küçüklerin kanuni temsilcileri yaşı küçükler adına bireysel başvuru yapabilirler. Kamu tüzel kişileri bireysel başvuru yapamazlar. Sendikalar, dernekler, vakıflar ve ticari ortaklıklar sadece tüzel kişiliğe ait hakların ihlal edildiği gerekçesiyle bireysel başvuruda bulunabilirler.

C- Yabancı ülke vatandaşları bireysel başvuru yapabilir mi?

Yabancı ülke vatandaşları Türkiye’de bir kamu gücü tarafından haklarının ihlal edildiğini düşünüyorlarsa bireysel başvuru yapabilirler. Ancak Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına münhasıran tahsis edilen seçme ve seçilme hakkı gibi hakların ihlal edildiği gerekçesiyle yabancı ülke vatandaşları bireysel başvuruda bulunamazlar.

D- Hangi hakların ihlali halinde bireysel başvuru yapılabilir?

Bir hakkın ihlal edildiği iddiasıyla bireysel başvuru yapılabilmesi için, ihlal edildiği ileri sürülen hakkın sadece Anayasada yer alması, ya da sadece sözleşmede veya ekli protokollerde düzenlenmiş olması yetmez. İhlal edildiği ileri sürülen hakkın hem Anayasada hem sözleşmede ya da ekli protokollerde birlikte düzenlenmiş olması gerekir. Diğer bir deyişle ihlal edilen hakkın Anayasa, sözleşeme veya ekli protokollerle ortak güvence altına alınmış olması gerekir.

E- Başvuru yapılabilmesi için olağan kanun yollarının tüketilmesi kuralı

Hakkının ihlal edildiğini ve bu nedenle zarara uğradığını düşünen kişi ya da tüzel kişiler, hiyerarşik sıralamaya göre kanunda öngörülen olağan kanun yollarını tüketmeden Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapamazlar. Olağan kanun yollarının tüketilmesi; ihlal edildiği düşünülen haklarla ilgili olarak gerekli itiraz, varsa istinaf ve Yargıtay yollarına gerekli müracaatların yapılması ve sonuçlandırmasıdır. Olağan kanun yolları olarak

gösterilen bu müracaatlar yapılmadan ve sonuçlandırılmadan yapılan bireysel başvurular kabul edilemez bulunur. Olağan kanun yollarının tüketilmesi her olayda aynı süreci izlemez. Örneğin, Savcılık makamına yapılan bir şikayet sonucunda verilen Kovuşturmaya Yer Olmadığına Dair Karara karşı yapılan itiraz üzerine, Sulh Ceza Hakimliğinin itirazın reddine dair verdiği karar son karardır. Ceza ve hukuk mahkemelerinde bölge adliye mahkemelerinin temyiz sınırı altında kararlar son kararlardır.

Tutukluluk devam ederken, tutukluluğun hukuka aykırılığı ile ilgili bir başvuru yapılması düşünülüyorsa, gerekli itiraz yolları tüketildikten sonra 30 gün içinde Anayasa mahkemesine bireysel başvuru yapılmalıdır. Tutukluluk, tahliye ile sona ermiş veya ilk derece mahkemesince verilen kararla birlikte başvurucu hükmen tutukluluk statüsüne geçmiş ise Anayasa Mahkemesi, başvurucunun tutukluluğun hukuka aykırılığı ve tazminat taleplerini incelememektedir. Tutukluluk nedeniyle bir mağduriyeti olduğunu düşünen başvurucular, tutukluğun sona erdiği veya ilk derece mahkemesinin karar verdiği tarihten itibaren 3 ay içinde CMK 141 ve devamı maddeleri uyarınca Ağır Ceza mahkemelerinde tazminat davası açabilirler.

Yargılamanın makul süreyi aştığı iddiasıyla açılan bireysel başvuru davalarında tüketilmesi gereken olağan bir kanun yolu bulunmamaktadır. Yargılamanın makul süreyi aştığını düşünen herkes yargılama devam ederken başvuru yapılabileceği gibi, yargılamanın sonlanmasından itibaren 30 günlük süre içinde de yargılamada makul sürenin aşıldığı iddiasıyla bireysel başvuru yapılabilir. Yargılamanın makul süreyi aşıp aşamadığı konusunda somut bir kriter olmamakla birlikte, davanın karmaşıklığı, sanık sayısı, davacı ya da davalı sayısı, delillerin toplanmasındaki zorluk, yargılamanın uzamasına başvurucunun sebebiyet verip vermediği vs. hususlar dikkate alınarak karar verilmektedir.

F- Bireysel başvuruda 30 günlük süre kuralı

Bireysel başvuru, iç hukuk yolları, diğer bir deyişle olağan kanun yolları tüketildikten sonra 30 gün içinde yapılmalıdır. Bunun istisnası, mücbir sebep bulunması veya ağır hastalık halleridir. Bu durumda bireysel başvuru, mazeret kalktıktan sonra 15 gün içinde yapılmalıdır. 30 günlük süre, kural olarak ihlal edilen hakla ilgili olarak olağan kanun yollarının tüketilmesinden itibaren başlar. Bireysel başvurular, yasalarca belirlenen olağan kanun yollarının sonuçlanmasından sonra ilgili kararın tebliğ edildiği ya da kararın öğrenildiği tarihten itibaren başlar. Yargıtay kararı başvurucuya ya da avukatına tebliğ edilmemiş ise, Yargıtay kararının ilk derece mahkemesine geldiği tarihten itibaren en geç üç ay içinde öğrenilmiş kabul edilmekte ve 30 günlük süre bu üç ayın sonunda başlamaktadır. Kesin olarak verilen Bölge Adliye Ceza Mahkemeleri ve Yargıtay Ceza Daireleri kararları üzerine Cumhuriyet savcılıklarına yapılan itirazlar olağan kanun yolu sayılmadığı için 30 günlük süreyi durdurmaz.

G- Bireysel başvuru formunun doldurulması

Bireysel başvuru formunda yer alan kimlik bilgileri kısmı doldurulduktan sonra, olaylar ve yargılama aşamasındaki süreçler tarihsel sıralamaya göre açıklanmalı ve hangi hakkın hangi nedenle ihlal edildiği hususu açıklanmalıdır. Sonuç kısmında ihlalin giderilmesi için gerekli talep veya istenilen tazminat miktarı belirtilmelidir.

H- Başvuruya dayanak teşkil eden bütün belgeler ve kararların eklenmesi.

• Başvuru formuna bütün belgeler ve kararlar tarih sıralamasına ve sıra numarası verilerek eklenmelidir.

• Başvurucunun TC. Kimlik Fotokopisi mutlaka eklenmelidir. Anayasa Mahkemesi birçok başvuruda sırf kimlik fotokopisi olmadığı için başvuruları kabul etmemiştir.

• Avukatlar tarafından yapılan başvurularda başvurucunun vekaletname örneği, aslı gibi olduğu tasdik edilerek, baro pulu yapıştırılmalı ve vekaletname harcı yatırılmalıdır. Aslına uygunluğu tasdik edilmeyen, baro pulu yapıştırılmayan ve vekaletname harcı yatırıldığına dair harç makbuzu eklenmeyen başvurular kabul edilmemektedir.

• Bireysel başvuru harcı yatırılmalıdır ve harç makbuzu dosyaya eklenmelidir. Bireysel başvuru harcı maktu olup talep edilen tazminat miktarına göre değişmemektedir. Bireysel başvuru harcı 2019 yılı için 364,60 TL. Olarak belirlenmiştir.

• Başvuru adli yardım talepli olarak yapılmış ise bu husus açık bir şekilde belirtilmelidir. Fakirlik belgesi, çalışmadığına dair SGK belgesi ve malvarlığı olmadığına dair belgeler eklenmelidir. Adli yardım talebinin kabul edilmemesi halinde, mahkemenin belirttiği süre içinde başvuru harcı yatırılarak harç makbuzu Anayasa mahkemesine gönderilmelidir.

İ- Tedbir Talebi

Başvurucu; yaşama hakkına veya maddi ve manevi bütünlüğüne yönelik ciddi bir tehlikenin bulunduğunu düşünüyorsa, Anayasa mahkemesinde acilen bir tedbir kararı vermesini isteyebilir. Bunun için ilgili belgelerin eklenmesi gerekir.

J- Başvuru formunda neler talep edilmelidir

Bireysel başvuru formunun sonuç kısmında ihlalin tespiti, talep edilen maddi ve manevi tazminatın TL. olarak miktarı ve yeniden yargılama talep edilebilir. Maddi ve manevi tazminat miktarı belirtilerek talep edilmemiş ise mahkeme resen herhangi bir tazminata karar vermemektedir. Maddi kayıplar için tazminat isteniyorsa bunu ispatlayan belgelerde eklenmelidir. Talep edilen maddi ve manevi tazminatın kısmen ya da tamamen reddi halinde, başvurucu aleyhine herhangi bir yargılama masrafı ve vekalet ücretine hükmedilmemektedir.

K- Bireysel başvuru dosyası nasıl gönderilir

Bireysel başvuru dosyaları, Bizzat Anayasa Mahkemesine verilebileceği gibi, Cumhuriyet Başsavcılıkları veya ilgili mahkemeler aracılığı ile de gönderilebilir. Yurtdışında yapılacak başvurular konsolosluk ya da temsilcilikler aracılığı ile gönderilmelidir. Posta, kargo, mail, faks veya başkaca bir yoldan gönderilen başvurular kabul edilmemektedir.

Avukat Baran Doğan