AİHS’e EK 16 Nolu Protokolün Kapsamı Nedir?

Av. Ramazan Demir¹ - Av. Benan Molu²

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ile sözleşmeye (AİHS) Ek 16 nolu protokolü imzalayarak iç hukukundaki onay sürecini yerine getiren ülkelerin yüksek mahkemeleri arasında ‘mahkemelerarası yargısal diyalog’ (judicial dialogue) prosedürü 1 Ağustos 2018 tarihinde uygulanmaya başlanacaktır.

2 Ekim 2013 tarihinde Avrupa Konseyi üyesi devletlerin imzasına açılan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne (AİHS) Ek 16 Numaralı Protokol, Arnavutluk, Ermenistan, Estonya, Finlandiya, Gürcistan, Litvanya, Slovenya, Ukrayna, San Marino ve son olarak 12 Nisan 2018 tarihinde Fransa’dan oluşan on taraf devletin ek protokolü imzalayıp onaylamasının ardından 1 Ağustos 2018 tarihinde yürürlüğe girecektir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Büyük Dairesi’ndeki beş hakimden oluşacak bir heyet, gerekçeleriyle birlikte, yerel mahkemelerden gelecek taleplere karşı tavsiye niteliğinde görüş sunabilecek. Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri’nin, ilgili taraf devletin ve Mahkeme başkanının isteği doğrultusunda başka bir taraf devlet ya da ilgili kişinin Büyük Daire önünde görülecek bu duruşmada hazır bulunma ve yazılı olarak görüşlerini sunma imkanı da olacaktır.

Ek 16 Numaralı Protokol’e göre, taraf devletlerin yüksek mahkemeleri, önlerinde olan davalara ilişkin dava konusu ve yasal düzenlemelerle ilgili gerekli ve yeterli bilgileri verdikten sonra AİHS’de ve Sözleşme’ye ek protokollere göre inceleyecek olan Büyük Daire heyeti, bu görüş talebini kabul edebilecek ya da reddedebilecek. Heyetin bu talebi kabul etmesi halinde düzenlenen hak ve özgürlüklerin söz konusu davaya uygulanması ya da bu doğrultuda yorumlanması için Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından görüş bildirilebilecektir.

‘Mahkemelerarası yargısal diyalog’ (judicial dialogue) sürecini başlatmak amacıyla Mahkeme (AİHM) tarafından verilecek bu görüş tamamen tavsiye niteliğinde olacak ve herhangi bir bağlayıcılığı olmayacaktır.

Türkiye, 16 Numaralı Ek Protokolü 20 Aralık 2013 tarihinde imzalamıştı ancak henüz onaylamadı. Bu nedenle Türkiye’deki yüksek mahkemeler için henüz böyle bir imkan bulunmuyor. Ancak, protokol Türkiye açısından da uygulanmaya başlandığında Yargıtay, Danıştay, Anayasa Mahkemesi gibi yüksek mahkemeler AİHM’den danışma görüşü isteyebilecektir.

Avukat Baran Doğan